نظام نمودی و نمودگردانی در گویش لری بختیاری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهیدبهشتی، تهران، ایران.

چکیده

نمود یک مقوله‌ی معناشناختی است که به شیوه‌ی نگرش به ساختار درونی زمان در یک موقعیت اشاره می‌کند. در این پژوهش برآنیم تا ضمن بررسی نمود واژگانی بر اساس آرای وندلر (1957) و آزمون‌های دوتی (1979) و جکندوف (1983) علاوه‌بر ارائه‌ی نظام نمودی واژگانی لری بختیاری، به پاسخ پرسش‌های زیر دست‌ یابیم: 1. چه مؤلفه‌هایی بر تعیینِ نوع نمود دستوری در لری بختیاری مؤثراند؟ 2. چگونه می‌توان تأثیر بافت را بر تغییر نوع نمود (نمودگردانی) تبیین کرد؟ این پژوهش، توصیفی‌تحلیلی است. داده‌ها از طریق مصاحبه با گویشوران بومی ‌لری بختیاری، جمع‌آوری شده است. گویشوران این پژوهش مجموعاً پنج نفر می‌باشند. علی‌رغم کفایت آزمون‌های دوتی (1979) و جکندوف (1983) در برخی محمول‌ها و تمیز انواع نمود از یکدیگر، عدم تبیین روشن و گاهی خلط انواع نمود مشاهده شد. ویژگی‌های غایت‌مند و غیرغایت‌مند افعال و رفتار نمودی آن‌ها، تابع بافت معنایی و کاربردشناختی است و می‌تواند منجر به تغییر طبقه‌ی نمودی شود؛ بنابراین بهتر است غایت‌مند و غیرغایت‌مند بودن، به عنوان‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ یک ویژگی در نظر گرفته شود تا‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ یک طبقه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی‌‌ نمودی.  علاوه‌بر این، ابزارهای صوری و معنایی مانند فعل کمکی «dâʃten» پیشوند «e» و قید «haj» استمرار عمل را نشان می‌دهند و گاهی به وقوع فعل در آینده یا در شرف تحقق آن دلالت دارند. با وجود به‌کارگیری یک محمول مشترک برای برخی از کنش‌های مختلف در بختیاری، نوع نمود نقش تعیین‌کننده‌ای در تشخیص نوع کنش ایفا می‌کند. این یافته‌ها بر ضرورت تحلیل جامع، بافت‌محور و کاربردشناختی در شناسایی و طبقه‌بندی نمود افعال در لری بختیاری تأکید می‌کند. 

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Aspectual System and Aspectual Shift in Bakhtiari Lori Dialect

نویسندگان [English]

  • Fateme Salahshouri
  • zeinab Mohammad Ebrahimi Jahromi
Department of Linguistics, Faculty of Letters and Human sciences, Shahid Beheshti University, Tehran, Iran
چکیده [English]

Aspect is a semantic category that reflects how speakers conceptualize the internal temporal structure of a situation. This study investigates lexical aspect in Bakhtiari Lori within the framework of Vendler’s (1957) typology and the diagnostic tests proposed by Dowty (1979) and Jackendoff (1983). In addition to outlining a lexical aspectual system for Bakhtiari Lori, the study addresses the following questions: (1) Which components determine the type of grammatical aspect in Bakhtiari Lori? (2) How can the role of context in aspectual shift (aspectual alternation) be explained? The research adopts a descriptive–analytical approach. Data were collected through interviews with native speakers of Bakhtiari Lori, involving a total of five participants. Although Dowty’s and Jackendoff’s tests proved sufficient for distinguishing certain aspectual categories, the analysis revealed a lack of clear delineation and, in some cases, conflation between aspectual types. The telic and atelic properties of verbs, along with their aspectual behavior, were found to be highly sensitive to semantic and pragmatic context, often giving rise to shifts in aspectual classification. Accordingly, telicity is better treated as a semantic feature rather than a rigid aspectual category. Furthermore, formal and semantic markers—such as the auxiliary dâʃten, the prefix e-, and the adverb haj—indicate continuity and may additionally signal futurity or imminence. Despite the use of identical predicates for different types of eventualities in Bakhtiari Lori, aspect plays a decisive role in distinguishing event types. Overall, the findings underscore the need for a comprehensive, context-sensitive, and pragmatically grounded analysis of aspect and verb classification in Bakhtiari Lori. 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Aspect shift
  • Dialectology
  • Grammatical aspect
  • Lexical aspect
  • Lori Bakhtiyari

مراجع

ابوالحسنی چیمه، زهرا (1390). انواع نمود واژگانی در افعال فارسی. ادب فارسی، 1 (6، پیاپی 193): 101-120.
اُرانسکی، یوسف میخالوویچ (1387). زبان‌های ایرانی. ترجمه‌ی علی اشرف صادقی. چاپ اول. تهران: انتشارات سخن.
اشمیت، رودیگر (1383). راهنمای زبان‌های ایرانی: زبان‌های ایرانی نو (جلد 2). ترجمه‌ی آرمان بختیاری و همکاران. تهران: ققنوس.
امان‌اللهی بهاروند، سکندر (1385). قوم لر: پژوهشی درباره‌ی پیوستگی قومی و پراکندگی جغرافیایی لرها در ایران. تهران: آگه.
انوری، حسن و حسن احمدی گیوی (1397). دستور زبان فارسی 2، تهران: فاطمی.
ایزدپناه، حمید (1376). تاریخ جغرافیایی و اجتماعی لرستان: مقدمه ای بر آثار باستانی و تاریخی لرستان.  تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
چراغی، زهرا و غلامحسین کریمی دوستان (1392). طبقه‌بندی افعال زبان فارسی بر اساس ساخت رویدادی و نمودی. پژوهش‌های زبانی، 4 (2): 41-60.
حبیبی، محمدطاهر (۱۳۹۵). بررسی تطبیقی دستور زبان فارسی و لری (ساختار فعل). پایان نامه‌ی کارشناسی ارشد. گروه زبان و ادبیات فارسی. دانشگاه پیام نور مرکز لواسانات.
حق‌بین، فریده و آرزو سلیمانی (1395). زمان دستوری و نمود در گویش لری بالاگریوه. دو ماهنامه‌ی  جستارهای زبانی، 7 (2): 245-262.
دانش پژوه، فاطمه؛ کریمی دوستان، غلامحسین؛ محمد ابراهیمی؛ زینب و بلقیس روشن (1392). ماهیت نمود واژگانی فعل و رابطه‌ی آن با تکواژ ستاک ساز غیرمعلوم -rā در کردی سورانی. زبان شناسی و گویش‌های خراسان دانشگاه فردوسی مشهد، 5 (1) : 53-80.
راولینسون، هنری (1360). سفرنامه‌ی راولینسون؛ گذر از زهاب به خوزستان. ترجمه‌ی سکندر امان اللهی بهاروند. تهران: آگاه.
رضایی، والی و مریم امانی بابادی (1392). نمود دستوری در گویش لری بختیاری. فصلنامه‌ی مطالعات زبان و گویش‌های غرب ایران، 1(3) : 139-157.
سرلک، رضا (1389). طایفه‌ی سرلک شاخه ای کهن از ایل بختیاری: باز نگاری و تحلیل دویست سند نو یافته از صفوی تا عصر حاضر. تهران: طهوری.
سلطانی، لیلا (۱۳۹۱). توصیف فعل در گویش لری بختیاری ده تیرانی الیگودرز. پایان نامه‌ی کارشناسی ارشد. گروه زبان شناسی و زبان‌های خارجی. دانشگاه پیام نور مرکز تهران جنوب.
ضیامجیدی، لیلا و فریده حق بین (1397). نمود فعل در زبان لری و گونه‌های آن. فصلنامه‌ی مطالعات زبان‌ها و گویش‌های غرب ایران، 6 (22): 93-110.
طاهری، اسفندیار (۱۳۸۵). فعل در گویش بختیاری، (۵) : ۸۶-106.
عباسی، زهرا (1394). نمود واژگانی افعال مرکب در گویش بیرجندی. مجله‌ی زبان شناسی و گویش‌های خراسان دانشگاه فردوسی مشهد، 7 (2، پیاپی 13): 39-60.
عباسی، ندا و آرزو نجفیان (1394). ساخت فعل ماضی در گویش بختیاری چهارلنگ، به اهتمام سپه وند، عبدالله (ویراستار). مجموعه مقالات نخستین همایش ملی زبان‌های بومی زاگرس : 412-433.
قائدرحمت، عیسی (1395). میرجهانگیرخان و نام بختیاری. فصلنامه‌ی-فرهنگی و اجتماعی پرسیک زاگرس، 1 (1): 57.
موسوی، حمزه (1401). وضعیت نمود استمراری در گویش لری بالاگریوه. فصلنامه‌ی مطالعات زبان‌ها و گویش‌های غرب ایران، 10 (1): 37-58.
نغزگوی‌کهن، مهرداد (1389). افعال معین و نمایش نمود در زبان فارسی. ادب پژوهی، (14) : 93-110.
ویسی حصار، رحمان (1394). زمان و نمود در کردی موکریانی. فصلنامه‌ی مطالعات زبان‌ها و گویش‌های غرب ایران، 2 (8): 101-124.
Anonby, E. (2003). Update on Lori: How many languages?. Journal of the Royal Asiatic Society, 13(2), 171-197.
Bybee, Joan L., William Pagliuca & Revere D. Perkins. (1994). The Evolution of Grammar:  tense,aspect and modality in the languages of the worl. Chicago: The University of Chicago  Press.
Comrie, B. (1976). Aspect. Cambridge: Cambridge University Press.
Comrie, B. (1985). Tense. Cambridge: Cambridge University Press.
Croft, W. (2012). Verbs: Aspect and causal structure. New York: Oxford.
Dahl, O. (1985). Tense and aspect systems. Blackwell.
Dowty, D. R. (1979). Word meaning and montague grammar. Dordrecht: Kluwer Academic Publisher.
Filip, H. (2004, September). The telicity parameter revisited. In Semantics and Linguistic Theory (pp. 92-109).‏
Filip, H., Maienborn, C., von Heusinger, K., & Portner, P. (2019). Aspectual class and Aktionsart. Semantics-Noun phrases and verb phrases, 274-312.‏Filip, H. (2012). “Lexical aspect”. The Oxford handbook of tense and aspect, 721-751.
Hewson, J., & Bubenik, V. (1997). Tense and Aspect in IndoEuropean Languages. Amsterdam/ Philadelphia: John Benjamin.
Holt, J. (1943). Etudes d’aspectActaJutlandica 15.2. Kobenhavn: Universitetsforlageti Aarhus enjarmunksgaard.
Jackendoff, R. S. (1983). Semantics and Cognition. Cambridge, MA: MIT Press.
Kenny, A. (1963). Actions, emotions and will .London: Routledge and Kegan paul.
Kroeger, P. R. (2005). Analyzing Grammar: An Introduction. Cambridge University Press.
Löbner, S. (2013). Understanding semantics (2nd ed.). Routledge.
MacKinnon, C. (2011). “Lori dialects”. Encyclopedia Iranica 18. New York: Center for Iranian Studies, Columbia University. Online address: http://www.iranicaonline.org/ articles/lori- dialects.
Pavey, E. L. (2010). The Structure of Language, An Introduction to Grammatical Analysis. Cambridge: Cambridge University Press.
Reichenbach, H. (1947). Elements of Symbolic Logic. New York: The Macmillan Company.
Richards, J., & Schmidt, R. (2002). Longman Dictionary of Language Teaching and Applied Linguistics. London and New York: Longman.
Rothstein, S. (2004). Structuring events: A study in the semantics of lexical aspect. Blackwell.
Ryle, G. (1949). The concept of mind. Chicago: University of Chicago Press.
Smith, C. S. (1991/1997). The Parameter of Aspect. Dordrecht: Kluwer.
Van Valin, Jr., & Robert, D. (2007). Exploring the Syntax- Semantic interface. Cambridge: University Press.
Vendler, Z. (1957). Verbs and times. The Philosophical Review, 66 (2), 143-160.
Vendler, Z. (1967). Linguistics in philosophy. Cornell University Press.
زبان‌شناسی و گویش‌های ایرانی
دوره 10، شماره 2
آبان 1404
صفحه 59-77

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 22 اردیبهشت 1404
  • تاریخ بازنگری: 03 دی 1404
  • تاریخ پذیرش: 21 آبان 1404

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار