استعاره‌های مفهومی سورة جمعه؛ رویکردی شناختی-تحلیلی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه زبان و زبانشناسی، واحد زنجان، دانشگاه آزاد اسلامی. زنجان، ایران

2 گروه زبانشناسی، دانشکده ادبیات و زبانهای خارجی، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران

چکیده

در زبان­شناسی شناختی مفهوم‌سازی نقش مهمی در شناخت معنی دارد. از دیدگاه لیکاف و جانسون استعاره­های مفهومی، صرفاً اموری زبانی نیستند بلکه سازوکارهایی اندیشگانی هستند که بازنمود آن­ها نه تنها در زبان بلکه در رفتارهای اجتماعی و فرهنگ نیز قابل مطالعه هستند. این پژوهش که به روش تحلیلی-توصیفی انجام شده است، به دنبال پاسخ‌دادن به این پرسش است که نظریة استعارة مفهومی تا چه حد در متون مذهبی کارآمد است؟ در این نوشتار تلاش می‌شود تا با کمک نظریة استعارة مفهومی سورة منتخب جمعه بررسی شود که یکی از پنج سورة مسبحات (حدید، حشر، صف، جمعه، تغابن که با سَبَحَ یا یُسَبِحُ آغاز می‎شوند) قرآن کریم است. تحلیل با رویکرد شناختی و با نگاهی به فرایند مفهوم‌سازی آیات صورت می‌گیرد، دلیل این انتخاب این است که این سوره بر دو محور اصلی و اساسی تاکید می­کند؛ نخست توحید و صفات الهی و هدف از بعثت پیامبر اسلام و مسئلة معاد و دوم پرداختن به اهمیت نماز جمعه. نتایج این پژوهش نشان می­دهند که از منظر معناشناسی شناختی، کاربست نظریة استعارة مفهومی با استفاده از الگوی دو حوزه­ای مقصد و مبدأ لیکاف و جانسون می­تواند در تبیین ساختار مفهومی مؤلفه‎های قرآنی کارآمد باشد و معانی نهفته در ساختار آیات قرآن کریم را آشکار کند. به این ترتیب، این تحلیل نحوة نگرش و جهان‌بینی مخاطب را تحت تاثیر قرار می‌دهد و بینش کلی در مقیاس بشری به منظور تسهیل در فهم آیات را فراهم می‌آورد. نتایج این پژوهش می­توانند در تحلیل ادبی و قرآن‌پژوهی و حوزة زبان‌شناسی شناختی سودمند باشند. 

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Conceptual Metaphors in Sura Al-Juma: A cognitive-analytic Approach

نویسندگان [English]

  • Farzaneh Mehrafza 1
  • Mohammad Reza Oroji 1
  • Behzad Rahbar 2
1 Department of Language and Linguistics, Zanjan Branch, Islamic Azad University, Zanjan, Iran
2 Department of Linguistics, Allameh Tabataba'i University, Tehran, Iran
چکیده [English]

In cognitive linguistics, conceptualization plays an important role in discovering the meaning. From the point of view of Lakoff and Johnson, conceptual metaphors are not only linguistic matters, but also thought mechanisms whose representation can be studied not only in language but also in social behavior and culture. The purpose of this research, which was carried out by analytical-descriptive method, was to answer this question: To what extent is the theory of conceptual metaphor effective in religious texts? In this article, with the help of metaphor theory, we have tried to understand the concept of Surah al- Juma, which is one of the five surahs of the Holy Qur'an, called Mosabbahat, because this surah is based on two main and fundamental axes, first, monotheism and divine attributes, and the purpose of the mission of the Prophet of Islam, Ma'ad and also emphasize the importance of the issue of Friday prayer, The results show that from the perspective of cognitive semantics, the application of conceptual metaphor theory using the two-domain model of destination and origin of Lakoff and Johnson can be effective in explaining the conceptual structure of Quranic components and the meanings hidden in the structure of Quranic verses. to reveal and in this way influence the attitude and worldview of the audience and provide a general insight into a human scale to facilitate the understanding of the verses. The results of this research can be useful in literary analysis and Quranic research and in the field of cognitive linguistics.

کلیدواژه‌ها [English]

  • cognitive linguistics
  • Surah Juma
  • cognitive semantics
  • conceptualization
  • conceptual metaphor theory
افراشی، آزیتا (1395). مبانی معناشناسی شناختی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
افراشی، آزیتا و یگانه، فاطمه. (1395). استعاره‌های جهتی در قرآن با رویکرد شناختی. جستارهای زبانی، 5 (33)، 216-193.
پورابراهیم، شیرین (1388). بررسی زبان‌شناختی استعاره در قرآن: رویکرد نظریه معاصر استعارة (چارچوب شناختی). (پایان‌نامه منتشرنشده زبان‌شناسی همگانی). تهران: دانشگاه تربیت مدرس.
چارتریس بلک، جاناتان (1398). تحلیل انتقادی استعاره رویکردی شناختی پیکرهای. ترجمه یکتا پناه‌پور. قم: لوگوس.
راسخ‎مهند، محمد (1400). درآمدی بر زبانشناسی شناختی: نظریهها و مفاهیم. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی و دانشگاه‎ها (سمت).
روشن، بلقیس و اردبیلی، لیلا (1399). مقدمه­ای بر معناشناسی شناختی. تهران: علم.
طالبی‌انوری، علی، میردهقان، مهین‌ناز، عبدالکریمی، سپیده، درزی، قاسم (1398). بررسی استعاره­های شیء در جزء بیست و شش تا سی­­ام قرآن مجید.  فصلنامه علمی پژوهش­­­­­های زبانشناختی قرآن، 2 (16)، 1-20.
طباطبایی، سیدمحمدحسین (1370). تفسیر المیزان. قم: بنیاد علمی و فکری علامه طباطبایی.
قائمی‌نیا، علیرضا (1399). استعارههای مفهومی وفضاهای قرآن. تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
قائمی‌نیا، علیرضا (1400). معناشناسی شناختی قرآن. تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
قرائتی، محسن (1374). تفسیر نور. تهران: مرکز فرهنگی درس‎هایی از قرآن.
قرشی، سیدعلی‌اکبر (1396). قاموس قرآن. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
مقاتل بن سلیمان بلخی (1380). الأشباه و النظائر فی القرآن الکریم. ترجمه سید محمد روحانی و محمد علوی مقدم. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
مکارم شیرازی، ناصر (1372).  تفسیر نمونه. تهران: ناشر دارالکتب الاسلامیه.
Croft, W. & Cruse, D. A. (2004). Cognitive linguistics. New York: Cambridge University Press.
Fauconnier. G. and Turner, M. (2002). The way we think: Conceptual blending and the mind’s hidden complexities. New York: Basic Books.
Fillmore. Ch. J. (1982). Frame semantics. In The Linguistic Society of Korea (ed), Linguistics in the Morning Calm (pp. 111-137). Seoul: Hanshin.
Izutsu. T. (2002). God and man in the Quran: Islamic Book Trust. KL, Malaysia. www.ibtbooks. Com.
Iacoboni, M., Molnar-Szakacs, I., Gallese, V., Buccino, G., Mazziotta, J. C., & Rizzolatti, G. (2005). Grasping the intentions of others with one's own mirror neuron system. PLoS biology, 3(3), 529-535. https://doi.org/10.1371/journal.pbio.0030079.
Lakoff, G. (1993). The contemporary theory of metaphor. In Andrew Ortony, (eds.) Metaphor and Though, (pp.202-251). Cambridge: Cambridge University Press.
Lakoff, G. & Johnson, M. (1980). Metaphors we live by. Chicago: University of Chicago Press.
Langacker, R. W. (2008). Cognitive grammar: A basic introduction. Oxford: Oxford University Press.
Sweetser, E. (1990). From etymology to pragmatics. Cambridge and New York: Cambridge University Press.