نقش رنگ‌واژه‌ها در ساخت جاینام‌های ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد رشت، رشت،‌ ایران.

چکیده

نام‌های جغرافیایی از بخش‌های قدیمی هر زبان هستند. جای‌نام‌­شناسی علم بررسی نام­ مکان‌های جغرافیایی است و هدفش بررسی نام‌های جغرافیایی به قصد دست‌یابی به ریشه، معنا و ساختار آن‌ها است. در نام‌های جغرافیایی ایران رنگ‌واژه‌هایی هم‌چون سفید (آق)، سرخ، سبز، کبود، زرد (زرین)، سیاه (قره) و مانند آن پربسامد هستند. چگونه ممکن است درخت سیاه باشد و چشمه زرد و خاک ‌سفید؟ پرسش این تحقیق آن است که رنگ‌واژه‌ها در ساخت ‌جای‌نام‌‌های ایران چه نقشی دارند؟ پیکرۀ نام‌هایی که در این تحقیق بررسی شده‌اند، اغلب از در‌گاه ملی آمار ایران و در مواردی اندک از منابع دیگر به دست آمده‌‌اند. نتیجۀ بررسی نشان می‌دهد که یکی از ویژگی‌های پرتکرار در ساخت جای‌نام‌‌ها استفاده از رنگ‌واژه‌ها است. رنگ خاک، یا بستر زمین، رنگ گیاهان و گل‌ها و نیز جلوه‌های مختلف آن‌ها از دور (همانند رنگ تیره یا سبز دریا از دور) رنگ فلزات و کانی‌ها و مواردی از این قبیل باعث شده که مردم هر جامعه‌ای برای بار اول از ویژگی ظاهری هر مکان برای اشاره به آن استفاده کنند. روش به کار رفته در این تحقیق قیاسی است؛ به این صورت که جای‌نام‌ استان‌های مختلف با زبان‌ها و گویش‌های مختلف، باهم مقایسه می‌شوند. 

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The role of color words in the construction of Toponymy in Iran

نویسنده [English]

  • Jahandoost Sabzalipour
Persian Language and Literature, Faculty of Humanities, Islamic Azad University, Rasht Branch, Rasht, Iran.
چکیده [English]

Toponymy is the science of studying the names of geographical places, and its purpose is to investigate geographical names in order to find their origin, meaning and structure? In the geographical names of Iran, color-words such as: white (Aq), red, green, blue, yellow (Zarin), black (Qara), are common. How is it possible that the tree is black and the spring is yellow and the soil is white? The question of this research is, what is the role of color-words in the construction of Iranian place names? The corpus of names that have been examined in this research are mostly obtained from the national statistics portal of Iran and in few cases from other sources. The result shows that one of the most frequent features in the construction of place names is the use of color words. The color of the soil, or the surface of the land, the color of plants and flowers, as well as their different effects from a distance (such as the dark or green color of the sea), the color of metals and minerals, have caused the people of each society to consider the appearance of each for the first time to name it. The method used in this research is comparative, That is, the names of different provinces with different languages and dialects have been compared with each other.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Toponymy
  • Color
  • Geography
  • Iran. name
  • place
ابراهیمی جویباری، عسگری (1397). وجه تسمیه و جلوه‌های تمثیلی آن در متون ادبی. تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی، 36، صص.  8- 26.
ابوالقاسمی، محسن (1389). ریشه‌شناسی (اتیمولوژی). چ 2. تهران: ققنوس.
احدیان، محمدمهدی و رحمان بختیاری (1388). درآمدی بر جای‌نام‌­شناسی ایران. مجلۀ جستارهای ادبی، 42 (165)، صص. 181- 199.
افشار، ایرج (1382). پژوهشی در نام شهرهای ایران. تهران: روزنه.
بختیاری، رحمان (1388). ملاحظاتی بر فرهنگ ریشه­شناختی زبان فارسی. مجلۀ زبان‌شناسی، 19(2) (پیاپی 38)، صص. 126-133.
بختیاری، رحمان (1390). ریشه­شناسی عامیانه جای‌نام‌­های ایران (جعل تاریخ و هویت). دوفصلنامۀ زبان­پژوهی، 3 (5)، صص. 25- 49.
برجیان، حبیب (1398). جای‌نام‌ شناسی البرز مرکزی. مجله پژوهش‌های ادبی- زبانی قفقاز و کاسپین، 1 (3)، صص. 19- 31.
ترقی­اوغاز، حسنعلی (1381). نقد کتاب مبانی توپونیمی و نگاهی به توپونیمی­های ایران. مجلۀ زبان­شناسی، 17 (2)، صص. 137-145.
توکلی­مقدم، حسین (1375). وجه تمسیه شهرهای ایران. تهران: میعاد.
چگنی، علیرضا (1387). فرهنگ‌نامه تطبیقی نام­های قدیم و جدید مکان­های جغرافیایی ایران و نواحی مجاور. مشهد: انتشارات آستان قدس.
حسن­دوست، محمد (1389). فرهنگ تطبیقی- موضوعی زبان­ها و گویش­های ایرانیِ نو. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
حسن­دوست، محمد (1393). فرهنگ­ریشه­شناختی زبان فارسی. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
دهخدا، علی‌اکبر (1377). لغت‌نامه، زیرنظر محمد معین و جعفر شهیدی، تهران: موسسه لغت‌نامه دهخدا.
رضایی باغ‌بیدی، حسن (1388). تاریخ زبان‌های ایرانی. تهران: مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی (مرکز پژوهش‌های ایرانی اسلامی).
رضایی، سهراب (1395). فرهنگ سه زبانۀ آکسفورد ترکی استانبولی- انگلیسی- فارسی. تهران: بورس کتاب بهزاد.
رفاهی علمداری،  فیروز (1380). مبانی توپونیمی و نگاهی به توپونیمی­های ایران. تهران: سازمان نقشه­برداری کشور.
سبزعلیپور، جهاندوست (1391). فرهنگ تاتی. رشت: نشر فرهنگ ایلیا.
سبزعلیپور، جهاندوست (1396). تأملی بر جای‌نام‌‌شناسی منطقۀ تات‌نشین شاهرود خلخال. زبان‌ فارسی و گویش‌های ایرانی، 2 (1) پیاپی 3، صص. 163-184.
عبدی، عطالله، فریده لطفی، یدالله کریمی‌پور و مرتضی تهامی (1396). بررسی نسبت میان هویت زبانی و جای‌نام‌‌ها، نمونه موردی: کوه‌های خلخال. مجلۀ تحقیقات جغرافیایی، 124، صص. 94- 109.
عسکری عالم، علیمردان (1384). فرهنگ واژگان (لکی به فارسی). خرم‌آباد: نشر افلاک.
فرهنگستان زبان و ادب فارسی (1392). فرهنگ جامع زبان فارسی، زیر نظر علی­­اشرف صادقی، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی. جلد اول «آ».
قدکساز، محمدرضا (1375)، وجه تسمیۀ شهرهای ایران، تهران: نشر گل­گشت.
کسروی، احمد (1387)، مجموعۀ زبان پاک، آذری یا زبان باستان آذربایگان، نامهای شهرها و دیه­های ایران. به کوشش عزیزالله علیزاده. تهران: فردوس.
کلباسی، ایران (1385). گویش کردی مهاباد. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
معراجی لرد، جواد (1388). فرهنگ موضوعی تاتی به فارسی. رشت: بلور.
 منصوری، یدالله (1384). برررسی ریشه­شناختی فعل­های زبان پهلوی، فارسی میانۀ زردشتی. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
منصوری، یدالله، جمیله حسن­زاده (1387). بررسی ریشه­شناختی افعال در زبان فارسی، زیر نظر بهمن سرکاراتی. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
نوبان، مهرالزمان (1374). نام مکان­های جغرافیایی در بستر زمان. تهران: انتشارات ما.
Cheung, J.  (2006). Etymological dictionary of the Iranian verb. Leiden and Boston: Brill.
Berlin, B. & P. Kay (1969). Basic color terms: Their universality and evolution. Berkeley, CA: University of California Press.