توصیف دستگاه واجی گویش بوالخیری به روش IPA

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی کارشناسی ارشد دانشگاه شیراز، شیراز، ایران

2 استاد دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شیراز، شیراز، ایران

چکیده

شهرستان تنگستان استان بوشهر، دارای دو بخش مرکزی و دلوار است. روستای بوالخیر، مرکز دهستان بوالخیر از بخش دلوار است. گویش بوالخیری گونه‌­ای از گویش تنگسیری (تنگستانی) است. در این مقاله به توصیف و بررسی دستگاه واجی این گویش پرداخته می‌شود. برای برپایی شالودۀ این پژوهش (پیکرۀ زبانی)، از روش­ مصاحبه با گویشوران، ضبط گفتار و آوانگاری فایل­های صوتی آن­ها استفاده می‌شود. روش انجام این پژوهش ترکیبی از روش‌های میدانی و توصیفی – تحلیلی با ابزار کتابخانه‌­ای است و داده­‌های مورد نیاز از ­همین روش­ها و به کمک الفبای آوانگاری بین‌­المللی (IPA) به ­ترتیب، جمع‌­آوری، بررسی و توصیف می‌شوند. در این پژوهش واج­آرایی، توزیع و ویژگی­های همخوان­ها و واکه­ها، فرایندهای واجی و ساختمان هجا بررسی و واکاوی می‌شود. بر اساس شواهد به دست آمده، این گویش 25 همخوان و 9 واکه (6 ساده و 3مرکب) دارد. همخوان­‌های این گویش همگی از نوع ششی هستند. این گویش، دو همخوان /w, ŋ/ را بیش‌تر از فارسی معیار دارد.  ساختمان هجا در این گویش به سه دستۀ (سبک، سنگین، فوق سنگین) از نظر وزن هجا تقسیم می­‌شود. برای اجماع انواع هجاها و آرایش واجی در این گویش می­توان فرمول کلی cv(:)(c(c)) را بیان کرد. در این گویش همۀ هجاها با همخوان آغاز می­‌شوند، خوشۀ آغازین وجود ندارد و واژگان همانند فارسی معیار به بیش‌تر از دو همخوان ختم نمی­شوند. فرایندهای واجی همگونی، ناهمگونی، حذف، افزایش، قلب و ابدال در این گویش دیده می‌شوند و از پرتکرارترین آن‌ها می‌توان به ابدال و حذف اشاره کرد که گاهی به ­صورت توأمان دیده می­‌شوند. 

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Description of Phoneme Structure of Bolkheyr Dialect: An IPA Approach

نویسندگان [English]

  • Sohrab Gholami 1
  • Farrokh Hajiani 2
1 Master student of Shiraz University
2 Professor, Faculty of Literature and Humanities, Shiraz University
چکیده [English]

Tangestan County in Bushehr province is divided into two districts: centeral and Delvar. Bolkheyr village is the central part of the rural province of Bolkheyr in Dalvar district. Bolkheyr Dialect is a variation of Tangsiri dialect (Tangestani). In this research, the aim was to investigate and describe phoneme structure of Bolkheyr dialect. To gather the needed linguistic data, this study made use of interviewing the proper speakers (informant), audio recording of the interviews, and phonetic transcription of the audio recordings. The method of this study was a mixture of field research and descriptive-analytic research using library instruments. The data gathered using the aforementioned instruments was analyzed using the International Phonetic Alphabet (IPA). This study investigated alliteration, distribution, and features of both vowels and consonants and examined the phonemic processes and syllable structure of Bolkheyr dialect. Research findings indicated that Bolkheyr dialect includes 25 consonants and 9 vowels (6 Monophthongs and 3 diphthongs). All consonants in this dialect are aspirated. Bolkheyr dialect has two more consonants than the standard Persian: /w, ŋ/. According to the syllable meter, syllable structures of this dialect are divided into three main groups of light, heavy, and super-heavy. All in all, the representation of cv(:)(c(c)) can be used to show the variety of syllable and phonemic structures of Bolkheyr dialect. In this dialect, all syllables start with a consonant and consecutive consonants cannot co-occur in the beginning of a syllable. In addition, like Standard Persian, lexicons never end in two consonants. The most frequent phonemic processes in this dialect are assimilation, dissimilation, elision, epenthesis, metathesis, and in some cases a combination of some of these processes.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Tangsiri Dialect
  • Bolkheyri Dialect
  • Phonotactics
  • Minimal Pairs
  • Vowel
  • Consonant
باباسالاری، زهرا، حیدر یزدان­شناس، محمدحسین شرف‌زاده، و سعید یزدانی (1398). بررسی واژه‌بست در گویش تنگستانی. زبان و زبان‌شناسی، 29، صص. 177-202.
پورابراهیم، شیرین و محمدمهدی واحدی لنگرودی (1392).  توصیف و بررسی دستگاه فعل در گویش دلواری. ویژه‌نامۀ فرهنگستان: زبان‌ها و گویش‌های ایرانی، 2، صص. 107- 123.
ثمره، یدالله (1364). آواشناسی زبان فارسی. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
حاجیانی، فرخ (1387).  توصیف دستگاه واجی گویش تنگستانی. گویش‌شناسی، 7، صص. 92-106.
حق‌شناس، علی‌محمد (1380). آواشناسی (فونتیک). تهران: آگاه.
خلیلی، محبوبه (1390). بررسی توصیفی- در زمانی دستگاه واجی و صرف اسم و فعل در گویش تنگسیری. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد. همدان: دانشگاه بوعلی.
زمردیان، رضا (1380). گردآوری و توصیف گویش­ها. مشهد: دانشگاه فردوسی.
زنده‌بودی، حسین (1383). فرهنگ، ادب و گویش تنگسیری. بوشهر: انتشارات بوشهر.
علی­نژاد، بتول (1398). مبانی وا‌ج‌شناسی. اصفهان: دانشگاه اصفهان.
غلامی، سهراب (1400). بررسی زبان­شناسی گویش تنگسیری (بوالخیر): آواشناسی، ساخت­واژه، نحو،ریشه شناسی و کنکاش در واژگان منتخب. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد. شیراز: دانشگاه شیراز.
فرهنگستان زبان و ادب فارسی (1399). راهنمای گردآوری گویش های ایرانی. تهران.
کرد زعفرانلو کامبوزیا، عالیه و شیرین ممسنی (1385).  توصیف دستگاه واجی گویش دلواری. زبان و زبان‌شناسی، 2، صص. 77-93.
مشکوه الدینی، مهدی (1370). ساخت آوایی زبان. مشهد: دانشگاه فردوسی.
نعمتی، فاطمه و سیما نوروزی (1394). حرف­اضافۀ سی در دلواری: بازمانده­ای از حروف اضافۀ فارسی باستان یا سرانجام دستورشدگی اسم؟. زبان‌شناسی تطبیقی، 9، صص. 227-243.
هایمن، لاری. ام. (1368). نظام آوایی زبان: نظریه و تحلیل. مترجم: یدالله ثمره. تهران: امیرکبیر.  
واحدی لنگرودی، محمدمهدی و شیرین ممسنی (1383). بررسی پی بست‌های ضمیری در گویش دلواری. گویش‌شناسی، 3، صص. 64-81.
یارمحمدی، لطف الله (1364). درامدی به آواشناسی. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
یزدان‌شناس، حیدر (1384). بررسی زبان­شناختی گویش تنگستانی. پایان­نامه کارشناسی ارشد. شیراز: دانشگاه شیراز.