تنوع ساخت فعل در گونه‌های فارسی کابلی، هروی و هزارگی افغانستان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

گروه زبان انگلیسی و زبان شناسی ، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه بیرجند، بیرجند، ایران

چکیده

پژوهش‌­های مقایسه‌­ای در زمینة زبان­ها و گویش­‌های ایرانی به­ دلیل «پیکره‌­بنیاد» بودن آن، به­ گونۀ مقبولی در ایران صورت نگرفته و این موضوع انجام مطالعات تطبیقی بین گونه‌­های معتبر زبان فارسی را دشوار می‌­سازد. به جهت فقدان نهادهای نظارتی و حمایتی در مورد فارسی دری در افغانستان و نیز وجود جنگ‌­های فرسایشی و همچنین مهاجرت‌های گسترده، به جایگاه زبان فارسی در آن سرزمین عنایت کافی مبذول نشده است. در غیاب چنین توجهی در آن کشور همسایه و مسلمان که پیوندهای عمیق فرهنگی با ایران دارد، ضروری می­‌نماید تا زمینۀ مطالعات گویشی در مورد فارسی دری در دانشگاه­های ایران تقویت شود. این پژوهش از نتایج یک تحقیق میدانی در زمینۀ بررسی تطبیقی گویش­های مرزی ایران است. برای مزید اطمینان، آثاری که به بررسی گویش­های فارسی افغانستان پرداخته، مورد بازبینی قرار گرفته­اند. به­ علاوه پژوهشگر برای امکان مقایسۀ تنوعات ساخت فعل در گویش­‌های کابلی، هروی و هزارگی از طریق مصاحبه و همچنین مشاهده مستقیم، داده‌­های مورد نیاز را استخراج و ثبت کرده است. تعداد گویشوران در هر کدام از گویش‌­های مورد نظر 5 نفر از دانشجویان افغانستانی واحد بین‌­الملل دانشگاه بیرجند با میانگین سن 30 سال در 2 گونۀ جنسیتی است. نتایج پژوهش حاضر حاکی از شباهت نسبی الگوی رده­شناختی حاکم بر گویش­های کابلی، هروی و کابلی با فارسی معیار و به ویژه گویش‌­های مرزی خراسان در حوزه­‌هایی چون زمان‌­های فعل، ساخت‌­های امر و نفی، مجهول و انواع سببی است. گویش هزارگی نسبت به گویش­‌های فارسی هروی و کابلی از تفاوت‌­های واژگانی و دستوری قابل توجهی با فارسی معیار در ایران برخوردار است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The Diversity of Verb Constructions in Kabuli, Herati, and Hazargi Persian Varieties of Afghanistan

نویسنده [English]

  • Mohammad Amin Nasseh
Department of English and Linguistics, Faculty of Literature and Humanities, Birjand University, Birjand, Iran
چکیده [English]

Comparative researches in the field of Iranian languages and dialects have not been carried out in an acceptable manner in Iran due to its "structural" nature. Due to the lack of supporting institutions regarding Dari in Afghanistan, as well as the presence of long wars and extensive migrations, the position of Persian language in Afghanistan has not been given enough attention. In the absence of such attention in Afghanistan which has cultural ties with Iran, it is necessary to strengthen the field of dialect studies on Dari Persian in Iranian universities. This research is one of the results of a field research on the comparative study of border dialects of Iran. For more certainty, the works that investigated Persian dialects of Afghanistan have been reviewed. In addition, the researcher has extracted and recorded the necessary data through interviews and direct observations. The number of speakers in each of the mentioned dialects is 5 Afghan students of the International Center of Birjand University with an average age of 30 years in two genders. The results of the present research in the field of verb structure indicate the similarity of the general typological pattern of Kabuli, Herati and Kabuli dialects with Standard Persian and especially the border dialects of Khorasan. This comparative study has been done in the fields such as verb tenses, imperative and negation constructions, indefinite and causative types. Compared to Herati and Kabuli Persian dialects, the Hazaragi dialect has significant lexical and grammatical differences from standard Persian in Iran.

کلیدواژه‌ها [English]

  • "؛ Herati dialect"؛ Kabuli Persian"؛ Hazargi dialect"؛ Dari Persian"؛
  • "؛ Persian dialects of Afghanistan"
آشوری، داریوش (۱۴۰۰). سرگذشت زبان فارسی در صد سال پسین در افغانستان و تاجیکستان. مجله بخارا، خرداد و تیر، (۱۴۳)، صص. ۶۸۶- 679.
ابوالقاسمی، محسن (1375). دستور تاریخی زبان فارسی. تهران: سمت.
ابونصری، قاسم­بن­یوسف (1356). ارشادالزراعه. به­کوشش محمد مشیری. تهران: امیرکبیر.
احمدی،  مهدی (۱۴۰۰). زبان و فرهنگ فارسی و دیپلماسی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در قبال افغانستان در ۲۰۰۱-۲۰۲۰. پایان­نامه کارشناسی ارشد روابط بین­الملل. تهران: دانشگاه خوارزمی.
اشمیت، رودیگر (1382). راهنمای زبان­های ایرانی: زبان­های ایرانی باستان و میانه (جلد 1). ترجمة حسن رضایی­باغ­بیدی و همکاران. تهران: ققنوس.
اعتماد سرابی، هاشم (1392). زبان پاک دری. مشهد: محقق.
افشار، محمود (1359). افغان­نامه. تهران: انتشارات ادبی و تاریخی.
افضلی، محمد ادریس (1390). آشنایی با واژگان فارسی دری، با حمایت انجمن دوستی ایران و افغانستان. تهران: نسیم بخارا.
افغانی­نویس، عبدا... (1369). لغات عامیانة فارسی افغانستان. مؤسسة تحقیقات و انتشارات بلخ.
اکبری شالچی، امیرحسین (۱۳۸۶). واژه‌های فریبکار در فارسی افغانستان. مجله گویش­شناسی، ۶، صص. ۲۱۳- 194.
امام­شوشتری، محمدعلی (1350). تاریخچه فارسی دری: (زبان همگانی ایرانیان)، بی­جا: جشن دو هزار و پانصدمین سال شاهنشاهی ایران، کمیتۀ فرهنگ.
امین عاملی (لبنانی)، سید حسن (1423). دائره­المعارف­الاسلامیه و ­الشیعه. بیروت: انتشارات دارالتعارف.
انصاری­هروی، عبدا... (1341). طبقات­الصوفیه. به تصحیح عبدالحی حبیبی، کابل.
انوشه، حسن و غلامرضا خدابنده­لو (1391). فارسی ناشنیده. تهران: قطره.
جبران، کاوه (۱۳۹۷). سرگذشت صدساله زبان فارسی در افغانستان و تاجیکستان. مجله بخارا، ۱۲۵، صص. ۵۹۹- 594.
جهانبخش، جویا (1377). نگاهی به لغات عامیانه فارسی درافغانستان. آیینه پژوهش، 51، صص. 33-26.
جهان­دیده، محمدهادی (1400). نقش وام­واژه­ها در گویش هزارگی از طریق گفتمان­کاوی در رُمان ملکۀ بامیان بر اساس الگوی فن­لیوون. زبان­شناسی گویش­های ایرانی، 6(1)، صص. 187-153.
حسنی­راد، فرزانه (1400). بررسی تطبیقی کتاب‌های فارسی نهم ایران و افغانستان. پایان­نامة کارشناسی ارشد آموزش زبان فارسی. مشهد: دانشگاه فردوسی.
حسینی، سیدمحمدداود (1385). توصیف گویش فارسی دری کابلی. پایان­نامة کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی. مشهد: دانشگاه فردوسی.
حمیدی، عبدالحبیب (1347). دستور زبان دری. کابل: اقرأ.
خاوری، محمدتقی (1385). مردم هزاره و خراسان بزرگ. تهران: انتشارات محمدابراهیم شریعتی­افغانستانی.
خاوری، محمدجواد (1380). امثال و حکم مردم هزاره. تهران: عرفان.
دبیرمقدم، محمد (1392). رده­شناسی زبان­های ایرانی. جلد 1، تهران، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه­ها (سمت).
دبیرمقدم، محمد (1363). «مجهول در زبان فارسی». مجلة زبان­شناسی، س. 2، ش. 1: 46-31.
ذوالفقار، ملیحه (1390). تاریخ شفاهی افغانستان. کابل: عازم.
رحمتی، شیما (1391). واژه­نامۀ گویش هزاره­های تربت­جام. پایان­نامۀ کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی. دانشگاه پیام­نور خراسان رضوی.
رحیمی، زهرا (1396). بررسی نقش زبان فارسی در همگرایی فرهنگی کشورهای اکو، مطالعه موردی (ایران، افغانستان، تاجیکستان). پایان­نامۀ کارشناسی ارشد علوم سیاسی. تهران: دانشگاه علامه­طباطبایی.
رضایی، جمال (1354). ساختمان و صرف فعل گذشته در گویش کهن هرات و مقایسة آن با ساختمان صرف فعل گذشته در گویش کنونی بیرجند. دانشکدة ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، 4 (23)، صص. 100-110.
رواقی، علی (1364).  قرآن قدس. تهران: مؤسسة فرهنگی شهید رواقی.
رواقی، علی و زهرا اصلانی (1392). زبان فارسی افغانستان (دری). تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
رهین، رسول (1388). سرگذشت زبان فارسی دری. تهران: انتشارات بین­المللی الهدی.
سلیمانی، سیدقیوم (1346). واژه­های مشترک زبان فارسی و پشتو. رسالة دکتری زبان و ادبیات و فارسی، دانشگاه تهران.
سلیمانی، سیدقیوم (1382). واژه­های مشترک زبان فارسی و پشتو. فصلنامة سیاست خارجی، 1، صص. 322- 317.
سناغزنوی، محمداکبر (1394). دستور زبان دری. کابل: انتشارات اندیشه.
سنگک خاص بوژگانی، بنیامین (1398). گردآوری و بررسیِ زبانی افسانه­های بوژگان (تربت­جام). پایان­نامۀ کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی. دانشگاه پیام­نور خراسان رضوی.
شریعتی، حفیظ­ا... (1390). بررسی و توصیف گویش هزارگی افغانستان. رسالۀ دکتری زبان و ادبیات فارسی. تهران: دانشگاه علامه طباطبائی.
شریعتی، حفیظ­ا... (1392). گویش هزارگی. اصفهان: مرکز تحقیقات رایانه­ای قائمیه.
شکوری، محمدجان و همکاران (1385). فرهنگ فارسی تاجیکی. تهران: فرهنگ معاصر.
شمشیرگرها، محبوبه (1392). بررسی ویژگی­های زبانی طبقات­الصوفیه خواجه عبدا... انصاری با نگاهی به دیگر آثار منثور نوشته شدۀ قرون چهار تا نُه هجری در حوزۀ هرات. پایان­نامۀ دکتری زبان و ادبیات فارسی. تهران: دانشگاه تربیت مدرس.
شمشیرگرها، محبوبه و سعید بزرگ بیگدلی و محسن ابوالقاسمی (1393). بررسی کاربرد ضمایر شخصی در طبقات­الصوفیه خواجه عبدا... انصاری و گویش کهن هرات. جستارهای زبانی، 5 (3)، صص. 101-116.
شمشیرگرها، محبوبه (1396). بررسی واژه­های غریب و نادرِ گونۀ هروی کهن و کاربرد آنها در گویش معاصر هرات. زبان فارسی و گویش­های ایرانی (ادب­پژوهشی)، 2 (2)، صص. 73-94.
شهرستانی، علی­اکبر (1381). ادبیات و زبان فارسی دری معاصر افغانستان. خط سوم، 1، صص. 57-63.
صادقی، علی­اشرف (1357). تکوین زبان فارسی. تهران: دانشگاه آزاد ایران.
صالحی، ضمیره (1401) بررسی تفاوت­های دستوری زبان فارسی ایران و افغانستان از دیدگاه رده­شناسی. پایان­نامۀ کارشناسی ارشد زبان‌شناسی همگانی. اصفهان: دانشگاه اصفهان.
عریان، سعید (1371). متون پهلوی. تهران: کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران.
عزیزی، خدیجه (1399). بررسی ویژگی­های گونۀ زبانی هروی در کتاب «بخشی از تفسیری کهن به فارسی». پایان­نامۀ کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی. تهران: دانشگاه تربیت مدرس.
عصمتی، سید­عظیم­ا...، اقبال حسام و لطف­ا... لطیف­پور (۱۳۹۹). نحوه کاربرد استفهام در زبان عربی و فارسی دری. مجله پژوهش ملل، ۶۰، صص. 149-۱۷۲.
فاریابی، پویا (1363). روش املای زبان دری. کابل: اتحادیه نویسندگان جمهوری دموکراتیک افغانستان.
فخری، حسین (1378). شوکران در ساتگین سرخ. پیشاور: میوند.
فره­وشی، بهرام (1358). فرهنگ زبان پهلوی. تهران: دانشگاه تهران.
فکرت، محمدآصف (1376). فارسی هروی (زبان گفتاری هرات). مشهد: دانشگاه فردوسی.
فضیلت، محمود و محمدسرور مولایی و ام­فروه موسوی (1397). نمود استمراری در فارسی دری افغانستان. دستور، 14، صص. 3-16.
قاسمی، فائزه (1400). مسئله زبان فارسی در افغانستان. نامه هویت، ۶۲، صص. 43-47.
قاسمی، مسعود (1395). نقد و بررسی دربارۀ زبان فارسی افغانستان. نامه فرهنگستان، ۵۹، صص. 137-۱۶۹.
قدسی، فضل ا... (1384). زبان جایگاه فارسی درافغانستان پس از تأسیس حکومت مستقل. نامه فرهنگستان، 7 (2)، پیاپی 26، صص. 117-128.
کاظمی، محمدکاظم (1382). هم­زبانی و بی­زبانی. تهران: انتشارات محمدابراهیم شریعتی­افغانستانی.
کاویانی، نجم­الدین (1384). مسئله زبان در افغانستان. جهان کتاب، 199، صص. 20-23.
کاویانی، نجم­الدین (1384). مسئله زبان در افغانستان. جهان کتاب، 200، صص. 39-43.
کریمی­نیا، مرتضی (1400). بررسی نسخه­های تازه­یاب از تفسیر قرآن خواجه عبدا... انصاری در ترکیه و نجف (دستور و واژگان فارسی در گویش هروی). آیینۀ پژوهش، 32 (187)، صص. 5-62.
لسان، حسین (1372). فارسی دری در آن سوی مرزها. آشنا، 2 (10)، صص. 16-25.
مایل­هروی، نجیب (۱۳۶۴). زبان فارسی و پیوند آن با هویت اسلامی در افغانستان. مجله کیهان فرهنگی، ۲۰، صص. 27-31.
مایل هروی، نجیب (1371). تاریخ و زبان در افغانستان (علل تشتت فرهنگی و اجتماعی). تهران: بنیاد موقوفات محمود افشار.
محمدی، نرجس (1395). برنامه­ریزی زبانی و نگرش زبانی در افغانستان. پایان­نامۀ کارشناسی ارشد زبان­شناسی. تهران: دانشگاه تهران.
محمدی شاری، شوکت­علی (1392). نظریۀ نو در هویت ملی هزاره­ها: بررسی نظریه­های هزاره­پژوهی. بلاغ، 42 و 43، صص. 283-259.
محمدی شاری، شوکت­علی (1393). زبان پارسی: سازۀ هویت ملی افغانستان. بلاغ. 49 و 50، صص. 2205-260. 
محمدی، محمدحسین (1387). روایت. کابل: تاک.
مظفری، ابوطالب (1376). گویش هزارگی: شاخه­ای از زبان پارسی. شعر، 4 (21)، صص. 220-223.
موسوی، ام­فروه (1397). دستور توصیفی زبان فارسی کابل از دیدگاه رده­شناسی. رسالۀ دکتری زبان و ادبیات فارسی. تهران: دانشگاه تهران.
مولایی، میراحمد (1381). خاطرات و تاریخ (افغانستان 1344-1302 ش). تهران: هوای رضا.
میبدی، رشیدالدین فضل­ا... (1339). کشف­الاسرار و عده­الابرار. به کوشش علی­اصغر حکمت. تهران: دانشگاه تهران.
میرزائی، حسین (۱۳۹۳). مطالعه انسان­شناختی هویت زبانی مهاجران افغان در ایران. مجله مطالعات اجتماعی ایران، 8(3)، صص. 109-128.
ناتل­خانلری، پرویز (۱۳۶۷). برگزیده‌های فارسی دری. مجله ایران­نامه، ۲۶، صص. 317-۳۳۷.
ناتل­خانلری، پرویز (1373). دستور تاریخی زبان فارسی. به کوشش عفت مستشارنیا. تهران: توس.
میرزایی، حسین (1386). بررسی انسان­شناختی سبک زندگی مهاجران هزارة افغانستانی (شهرک قائم قم). پایان­نامة کارشناسی ارشد انسان­شناسی. تهران: دانشگاه تهران.
ناصح، محمدامین (1393). بررسی تطبیقی- رده­شناختی گویش­های فارسیِ نوار مرزی شرق ایران. رسالة دکتری زبان‌شناسی. تهران: دانشگاه علامه طباطبایی.
نگهت سعیدی، محمدنسیم (1392). دستور معاصر زبان دری. کابل: امیری.
ودیعی، کاظم. (1353).  مقدمه­ای بر جغرافیای انسانی ایران. تهران: دانشگاه تهران.
وفایی، عباسعلی، غلامرضا مستعلی پارسا و سیدمهدی دادرس (۱۳۹۴). نگاهی دوباره به پسوند نام­آواساز در فارسی دری. جستارهای زبانی، ۲۳، صص. 197-224.
نمیرانیان، کتایون، رحیم فروغی، فاطمه کشاورزی، سمیه مرادی و رزمینه ناحیبی (1391). معرفی تکواژ تأییدی در گویش هزارگی افغانستان. ادبیات و زبان­های محلیِ ایران­زمین، 2 (1) صص. 171-188.
هروی، ابومنصور موفق­بن­علی (1346). الابنیه عن حقایق­الادویه. به­تصحیح احمد بهمنیار و حسین محبوبی­اردکانی. تهران: دانشگاه تهران.
یسنا، محمدیعقوب (1398). جایگاه زبان پارسی در افغانستان. کاوشنامۀ زبان و ادبیات فارسی، 20(40)، صص. 181-209.
یمین، محمدحسین (1388). درآمدی بر لهجه‌شناسی در زبان فارسی دری و نمونه‌هایی از لهجه‌های این زبان. کابل: سعید.
یمین، محمدحسین (1391). تحول زبان: تاریخچه زبان پارسی دری (واقعیت­ها). کابل: سعید.
یمین، محمدحسین (1393). دستور معاصر زبان پارسی دری. کابل: میوند.
یوآنسیان، یو.آ. زمستان (1379). جایگاه گویش هراتی در میان گویش­های گروه زبان فارسی دری. ترجمة حسین مصطفوی‌گرو. نامة فرهنگستان زبان و ادب فارسی. 4(4)، صص. 140-160.
حقیقت، عبدالرفیع (1366). تاریخ و زبان افغانستان (نقد و تفسیر). تهران: نشر نو.
افغانی‌نویس، عبدا... (1369). لغات عامیانة فارسی افغانستان. مؤسسة تحقیقات و انتشارات بلخ.
 
Comrie, B. (1976). Aspect (Cambridge Textbooks in Linguistics). Cambridge: Cambridge University Press.
Dulling, G. K. (1973). The Hazaragi dialect of Afghan Persian (A Preliminary Study). London: Central Asian Research Center.
Efimov, V. A. (1965). Lichnye Glagolnye Formy v Yakaulangskom Dialekte Khazara (Itogi Polevoi Raboty). Induskaya i Iranskaya Filologiya. Moscow: Nauka. 17-39.
Efimov, V. A. (1965). Yazyk Afganskikh Khazara (Jakaulangskiy Dialekt). Moscow.
Hickey, R. (2002). Internal and external forces again: Changes in word order in old English and old Irish. Language Sciences, 24: 261-283.
Mackenzie, D. N. (1971). A concise Pahlavi dictionary. Oxford: Oxford University Press.
Pakhalina, T. N. (1968). K Kharakteristike Kabulskogo Prostrorechiya. Indiskaya i Iranskaya Filologiya. Moscow.