بررسی رده‌شناختی نظام مطابقه در گویش بخش آیسک (خراسان جنوبی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشجوی دکتری زبان‌شناسی، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران.

چکیده

هدف مقالة حاضر، توصیف و بررسی رده‌شناختی نظام مطابقه در گویش بخش آیسک بر اساس نظام پنج‌گانة کامری (1978)است.  این گونة زبانی یکی از زیرمجموعه‌های گویش تونی است که در شمال استان خراسان جنوبی صحبت می‌شود و متعلق به شاخة غربی جنوبی زبان‌های ایرانی است. داده‌های پژوهش حاضر به روش میدانی مانند مشاهده و مصاحبه با گویشوران آیسکی گرد‌آوری شده است. تمام جملات گردآوری‌شده، با مشارکت حداقل 10 گویشور آیسکی 34 تا 71 ساله، به دست آمد.  تحلیل داده‌ها  نشان داد که نظام مطابقه در این گویش، دوگانه و به نمود، زمان و شخص حساس است.  در جملات دارای ستاک حال، نظام مطابقه هم با فعل لازم و هم با فعل متعدی، از نوع فاعلی- مفعولی بود.  این مطابقه به فعل لازم یا متعدی بستگی نداشت، بنابراین نظام مطابقه در زمان حال، به گذرائی فعل حساس نبود.  نظام مطابقه در جملات دارای ستاک گذشته، چه افعال لازم و چه افعال گذشته، از نوع غیرفاعلی- مفعولی بود.  در نظام فاعلی-مفعولی، فاعل در نیمی از موارد به صورت پسوند تصریفی مطابقه در فعل، صورت‌بندی می‌شد. در نظام غیرفاعلی- مفعولی نیز مطابقه با واژه‌بست‌‌های غیرفاعلی تجلی می‌یافتند و از نوع خنثی بودند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Typological Study of Agreement System in Ayaski Dialect (South Khorasan)

نویسنده [English]

  • Abolfazl Alamdar
Ph.D. student, Department of linguistics, Allameh Tabataba'i University, Tehran
چکیده [English]

The purpose of the present article was to describe and study the agreement system typologically in Ayaski dialect based on Comrie's pentagonal system (1978). This language variety is one of the subgroups of the Tuni dialect, which is spoken in the north of South Khorasan province, and belongs to the southern western branch of Iranian languages. The data of the current research has been collected by field method such as observation and interview with Ayaski speakers. All collected sentences were obtained with the participation of at least ten Ayaski speakers aged between 34 and 71. The analysis of available data showed that the agreement system in this dialect is split, and is sensitive to aspect, time and person. In sentences with present tense, both with intransitive and transitive verbs, the agreement system was from a nominative-accusative type. This agreement did not depend on the intransitive or transitive verb, so the agreement system in the present tense was not sensitive to the transitivity of the verb. In sentences with past tense, both with intransitive and transitive verbs, the agreement system was from an oblique-accusative type. In the nominative-accusative system, the subject in half of the cases was formed as an agreement inflectional suffix in the verb. In the oblique-accusative system, agreement were also manifested by oblique clitics, and were of neutral type.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Llanguage Typology
  • Agreement
  • Clitic
  • Suffix
  • Ayask
داوری، فاطمه. (1396). مطالعة صرفی-واژگانی گویش آیسکی، پایان‌نامة کارشناسی ارشد. دانشگاه پیام نور، مرکز قائن.
دبیرمقدم، محمد. (1392). رده‌شناسی زبان‌های ایرانی. جلد اول و دوم. تهران: انتشارات سمت.
دوستی، ع. (1377). تعریف و تحلیل نام‌جای‌های دهستان آیسک، پایان‌نامة کارشناسی ارشد. دانشکدة ادبیات فارسی، دانشگاه بیرجند.
صدیقی‌نژاد، سپهر؛ آهنگر، عباسعلی؛ برجسته دلفروز، بهروز؛ شریفی، شهلا (1400). رده‌شناسی حالت‌نمایی و مطابقه در بشاگردی. علم زبان، 8 (14)، صص. 280-247.
لبافان، سعید. (1400). توصیف رده‌شناختی زبان خانیکی به لحاظ مطابقه و ترتیب سازه‌ها، با تأکید بر قلب نحوی، پایان‌نامة دکتری. دانشکده ادبیات و زبان‌های خارجی، دانشگاه علامه طباطبائی.
Bickel, B. & Nichols, J. (2008). Case marking and alignment. In A. Malchukov & A. Spencer (Eds.), The Oxford Handbook of Case (pp. 304- 321). Oxford University Press.
Comrie, B. (1978). Ergativity. In: Lehmann (Ed.) Syntactic Typology: Studies in the Phenomenology of Language, 329-394. Austin: University of Texas Press.
Comrie, B. (2015). Ergativity in Iranian Languages (typological perspective). further topics in Iranian linguistics. Proceedings of 5th International conference. Bamberg University.
Creissels, D. (2008). Direct and indirect explanations of typological regularities: the case of alignment variations. Folia Linguistica, 42(1), 1- 38.
Croft, W. (2003). Typology and Universals (2 nd ed.). Cambridge University Press.
Dixon, Robert M. W. (1994). Ergativity. Cambridge: Cambridge University Press.
Song, J. J. (2018). Linguistic Typology. Oxford University Press.
Tallerman, M. (2015). Understanding Syntax. Routledge.
 
دوره 7، شماره 2
ویژه همایش ملی زبا‌ن‌ها و گویش‌های مناطق مرزی ایران دانشگاه بیرجند
اسفند 1401
صفحه 79-94
  • تاریخ دریافت: 03 مرداد 1402
  • تاریخ پذیرش: 03 مرداد 1402