بررسی چندمعنایی فعل‌های مرکب فارسی با همکرد گرفتن براساس نظریۀ صرف ساختی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

گروه زبان شناسی و ایران‌شناسی، دانشکده ایران شناسی ، دانشگاه ولیعصر رفسنجان

چکیده

جستار پیش‌رو به دنبال آن است الگوهای شکل‌گیری فعل‌های مرکب همراه با همکرد گرفتن را در چارچوب نظریۀ صرف ساختی (بوی، 2010الف و ب) واکاوی و چندمعنایی موجود در آن‌ها را بررسی کند. در جمع‌آوری داده‌های پژوهش که پیکره‌ای حاوی 300 فعل‌ مرکب همراه با همکرد «گرفتن» است، از فرهنگ زانسو (کشانی، 1372)، فرهنگ بزرگ سخن (1381)، فرهنگ ظرفیت نحوی افعال فارسی (رسولی و همکاران،2011)، فرهنگ املایی خط فارسی (صادقی و زندی‌مقدم، 1394) و فرهنگ واژه‌یاب برخط فارسی استفاده شده ‌است. جهت تبیین چندمعنایی فعل‌های مرکب مورد نظر و شناخت الگوی ساخت آن‌ها، با پذیرش ایدۀ «واژگان پایگانی» و کمک‌گرفتن از مفهوم طرح‌وارۀ ساختی و زیرطرح‌وارۀ ساختی، تمامی معانی متمایز به هر الگوی شکل‌گیری این افعال در قالب زیرطرح‌وارۀ ساختی مجزا ترسیم شد. هر چند این زیرطرح‌واره‌های ساختی نیز در سطوح مختلفی از انتزاع قرار دارند. بنا به مفاهیم وراثت پیش‌فرض انگیختگی و سلسله‌مراتبی بودن واژگان، همۀ زیرطرح‌واره‌های ساختی تحت یک طرح‌وارۀ ساختی بسیار انتزاعی و کلی مرتبه بالا قرار می‌گیرد. نتایج نشان داد تحلیل چندمعنایی واحدهای زبانی در چهارچوب صرف ساختی، رویکردی شناختی، ساخت‌بنیاد و «واژه‌بنیاد» است که در سطح انتزاعی طرح‌وارۀ ساختی اتفاق می‌افتد. برای افعال مرکب  همراه با همکرد گرفتن هفت طرح‌وارۀ ساختی کلی شناسایی و ترسیم شد که هرکدام به چندین زیرطرح‌وارۀ ساختی تقسیم می‌شدند. در نهایت، شبکۀ پایگانی و سلسله‌مراتبی کامل از  این طرح‌واره‌های ساختی ارائه می‌شود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Polysemy in Persian Compound Verbs within Construction Morphology Theory: The Case of Gereftæn Light Verb

نویسندگان [English]

  • Parya Razmdideh
  • Mohammad Hasanshahi Raviz
Linguistics Faculty, Vali-e-Asr University of Rafsanjan, Rafsanjan, Iran
چکیده [English]

The present study aims at examining the patterns of Persian compound verbs formation with “ցereftæn” light verb and their polysemy based on Construction Morphology theory (Booij, 2010a & b). The data of this study which includes 300 compound verbs with the light verb "ցereftæn" are gathered from Zanso dictionary (Keshani, 1994), Sokhan (2002), syntactic valency lexicon for Persian verbs corpus (Moloudi, Kouhestani and Rasouli, 2011), Persian calligraphy spelling dictionary (Sadeghi and Zandi Moghaddam, 2016), and Persian online dictionary. To explain the polysemy between the compound verbs and to recognize their construction pattern, by accepting the idea of using the concept of structural scheme and sub-scheme, all meanings to each pattern of formation of these verbs in the form of sub-scheme was drawn separately. However, these structural sub-schemas were at different levels of abstraction. According to the concepts of default inheritance, the motivation and hierarchy of lexicon, all structural sub-schemas were placed under a high-order general abstract scheme. The results showed that the polysemy analysis of linguistic units within construction morphology framework, cognitive approach, construction-based and "word-based" which occurred at the abstract level of the structural scheme. For compound verbs formation with “ցereftæn” light verb, seven general structural schemes were identified and plotted, each of which was divided into several structural sub-schemes. Finally, a complete network and hierarchy of these construction schemas were presented.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Compound Verb
  • Construction Morphology
  • Constructional Schemas
  • Polysemy
  • Light Verb “Gereftæn”

مراجع

اسدی، غزال (1399). بررسی طرحواره‌های ساختی ترکیب‌های برون‌مرکز سه جزئی در زبان فارسی: تحلیلی در چارچوب نظریه صرف ساخت، پایان‌نامة کارشناسی ارشد، تهران: دانشگاه تربیت مدرس.
امیر ارجمندی، سیده‌نازنین. و مصطفی عاصی (1392). زایایی فرایند ترکیب در زبان فارسی. زبان‌شناخت، 4(7)، صص. 1-14.
انوری، حسن و حسن احمدی‌گیوی (۱۳۹۲). دستور زبان فارسی۲. ویرایش چهارم، چاپ 3، تهران: فاطمی.
انوری، حسن. (1381). فرهنگ بزرگ سخن. تهران: سخن.
باطنی، محمدرضا. (۱۳۹۲). توصیف ساختمان دستوری زبان فارسی. چاپ 30، تهران: امیرکبیر.
بامشادی، پارسا و فریبا قطره (1396). چندمعنایی پسوند «-ی» فارسی: کندوکاوی در چارچوب ساختواژۀ ساختی. جستارهای زبانی، 7-8 (42)، صص. 289-265.
بامشادی، پارسا، شادی انصاریان و نگار داوری اردکانی (1397). چندمعنایی پسوند «-انه» فارسی: رویکرد ساختواژۀ ساختی. مطالعات زبان‌ها و گویش‌های غرب ایران، 6 (22)، صص. 39-21.
بامشادی، پارسا، شادی انصاریان و نگار داوری اردکانی (1400). پسوندهای «- زار» «- کده» و «- ستان» فارسی در چارچوب ساخت واژۀ ساختی. مطالعات زبان‌ها و گویش‌های غرب ایران، 9(1)، صص. 21-41.
حق‌شناس، علی­محمد. (۱۳۸۷). دستور زبان فارسی. تهران: مدرسه.
خیام‌پور، عبدالرسول (1373). دستور زبان فارسی. چاپ 9. تهران: کتابفروشی تهران.
دبیرمقدم، محمد (۱۳۸۴)، فعل مرکب در زبان فارسی. در پژوهش‌های زبان‌شناختی فارسی: مجموعه مقالات، به کوشش علی‌اکبر رژدام‌. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
رزم‌دیده، پریا و ساره خیرمند (1399). چندمعنایی واژه‌های پیچیدۀ مختوم به «نامه» در چارچوب صرف ساختی. زبانشناسی و گویش‌های خراسان، 12(2)، صص. 59-98.
رفیعی، عادل (1391). مفهوم عامل در واژه‌های مشتق زبان فارسی. پژوهش‌های زبان‌شناسی، 2(7)، صص. 32-19.
رفیعی، عادل و سارا ترابی (1393). وراثت و انگیختگی رابطه صورت و معنی در واژگان: نمونه‌هایی از واژه‌سازی زبان فارسی. علم زبان، 2 (3)، صص. 66-49.
رفیعی، عادل. و ایمانی، آوا. و عموزاده، محمد. (1397). تحلیلی ساخت محور از ترکیبات نام‌اندام «دل» در زبان فارسی. پژوهش‌های زبانی (دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تهران)، 9(2)، 23-43.
شریف، بابک (1394). بررسی شناختی افعال سبک در زبان فارسی. رسالة دکتری. اصفهان: دانشگاه اصفهان.
شریفی، شهلا (1390). بررسی معنایی افعال مرکب اندام بنیاد از دیدگاه معناشناسی شناختی. ششمین همایش بین‌المللی انجمن ترویج زبان و ادب فارسی، صص. 2990-3000.
صادقى، علی­اشرف و زندى مقدم، زهرا (۱۳۹۴).  فرهنگ املایى خط فارسى. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسى.
کریمی دوستان، غلامحسین، و زهرا روحی بایگی (1395). بررسی چندمعنایی فعل سبک «زدن» از دیدگاه شناختی. جستارهای زبانی، ۷ (۳)، صص. ۱۴۸-۱۲۹.
کشانی، خسرو (1372). فرهنگ فارسی زانسو. تهران، مرکز نشر دانشگاهی.
گندمکار، راحله (1388). بررسی معنایی افعال مرکب اندام بنیاد در زبان فارسی: رویکردی شناختی. رسالۀ دکتری زبان‌شناسی. تهران: دانشگاه علامه طباطبائی.
لازار، ژیلبر (1393). دستور زبان فارسی معاصر. با ترجمۀ مهستی بحرینی، جلد 3، تهران: هرمس.
مشکوه‌‌الدینی، مهدی (۱۳۷۰). دستور زبان فارسی بر پایۀ نظریۀ گشتاری، جلد 2، مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد.
منصوری، مهرزاد (1392). فعل سبک در افعال مرکب فارسی. مطالعات زبان‌ها و گویش‌های غرب ایران، 1(1)، صص. 77-104.‎
ناتل خانلری، پرویز (۱۳۹۲). دستور زبان فارسی. چاپ ۲۶. تهران: توس.
Arkan, F. & A. Safari, (2017). An analysis of Persian‌ compound nouns as constructions. Iranian Journal of Applied Language Studies, 9(1), pp. 33-58.
Baker, M. C. (1988). Incorporation: A theory of grammatical function changing. Chicago: The University of Chicago Press.
Baker, M. C. (1996).  The polysynthesis parameter. Oxford: Oxford University Press.
Booij, G. (2007). Construction morphology and the lexicon. In: F. Montermini, G. Boye & N. R. Hathout (Eds.), Selected Proceedings of the 5th Decembrettes: Morphology in Tolouse (pp. 33-44). Somerville: Cascadilla Proceedings Project.
 Booij, G. (2009). Phrasal names: A constructionist analysis. Word structure, 2 (2), pp. 219-240.
Booij, G. (2010a). Compound construction: schemas or analogy? In S. Scalise & I. Vogel (Eds.), a construction morphology perspective. Cross-disciplinary issues in compounding. pp.93–108. Amsterdam: John Benjamins.
Booij, G. (2010b). Construction morphology. Oxford: Oxford University Press.
Booij, G. (2012). Construction Morphology, a brief introduction. Morphology, 22 (3), pp. 343-346.
Booij, G. (2013). Morphology in construction grammar. In T. Hoffmann & G. Trousdale (eds.), The Oxford handbook of construction grammar. pp. 255-274. Oxford: Oxford University Press.
Booij, G. (2014). Language use and the architecture of grammar: A construction morphology perspective. Suvremena lingvistika, 40 (78), pp. 193-212.
 Booij, G. (2015).  The structure of words. Chapter 11 of John Taylor (ed.), The Oxford Handbook of the Word, 157-174. Oxford: Oxford University Press.
Croft, W. (2007), Construction grammar, In D. Geerarerts & H. Cuykens (eds.), The Oxford handbook of cognitive linguistics. pp. 463-509. Oxford: Oxford University Press.
Culicover, P. W. & R. Jackendoff (2005). Simpler syntax. Oxford: Oxford University Press. 
Culicover, P. W., & Jackendoff, R. (2006). The simpler syntax hypothesis. Trends in cognitive sciences, 10 (9), pp. 413-418.
Family, N. (2006) Exploration of semantic space: The case of light verb construction in Persian. PhD Dissertation. Ecole des Hautes Etudes en Sciences Sociales.
Goldberg, A. E. (2009). Constructions work. Cognitive Linguistics, 20(1), pp. 201-224.
Langacker, R. (1987). Foundations of cognitive grammar. Stanford. Calif.: Stanford University Press
Jackendoff. R. (2007). A parallel architecture perspective on language processing. Brain Research, 1146. pp. 2–22.
 Karimi-Doostan, G. (1997). Light verb construction in Persian. PhD dissertation, Essex University.
Loebner, S. (2013). Understanding semantics. 2nd ed. London/ New York: Routledge.
Megerdoomian, K. (2004). A semantic template for light verb constructions. In Proceedings of First Workshop on Persian Language and Computers. Tehran: Tehran University.
Mithun, M. (1984). The evolution of noun incorporation. Language, 60 (4), pp. 847-894.
Rasooli, M.‎ S.‎, A.‎ S.‎ Moloodi,  M.‎ Kouhestani, B. Minaei Bidgoli‎ (2011)‎.‎ A syntactic valency lexicon for Persian verbs: The first steps towards Persian dependency treebank.‎ In 5th Language & Technology Conference (LTC): Human Language Technologies as a Challenge for Computer Science and Linguistics, Poznań, Poland, pp. 227-231.
Riemer, N. (2005). The semantics of polysemy; reading meaning in English and Walpiri. Berlin/ New York: De Gruyter Mouton.
زبان‌شناسی و گویش‌های ایرانی
دوره 6، شماره 2
اسفند 1400
صفحه 213-252

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 14 دی 1400
  • تاریخ بازنگری: 25 بهمن 1400
  • تاریخ پذیرش: 11 اسفند 1400

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار