ساخت کنایی در گویش بهدینی محلتی یزد

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

گروه زبانشناسی، دانشکدۀ علوم انسانی، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران

چکیده

پژوهش حاضر با هدف مطالعة نظام حالت‌نمایی در گویش بهدینی محلتی یزد، به بررسی این گویش باقی‌مانده از گویش‌های مرکزی ایران می‌پردازد. داده‌های پژوهش با شیوة مطالعۀ میدانی و با استفاده از مصاحبۀ نیمه‌ساخت‌یافته جمع‌آوری شده و جملات در بافت طبیعی سخنگویان استخراج شده‌اند. با پیاده‌سازی متن مصاحبه‌های سخنگویان 21 تا 70 ساله، پیکره‌ای برابر 8650 واژه جمع‌آوری شد و مورد ارزیابی قرار گرفت. جملات مستخرج از حیث نظام حالت‌نمایی بررسی شده‌ا‌ند. در این روش، انواع جملات برحسب زمان‌های مختلف افعال و لازم و متعدی‌بودن آن‌ها طبقه‌بندی شده‌اند. همچنین چگونگی نمایش ارتباط نحوی بین فعل و گروه‌های اسمی جمله مطالعه شده است. یافته‌های حاصل از پژوهش، نشان‌دهندۀ حالت‌نمایی ارگتیو دوگانه می‌باشند و اگرچه در جملات دارای زمان دستوری حال، ارجاع متقابل گروه اسمی فاعل و فعل به‌ وسیلۀ پسوندهای مطابقة فعلی صورت می‌گیرد، حالت کنایی-مطلق در افعال متعدی گذشتة ساده، استمراری، مستمر و نقلی بدون پسوند مطابقة فعلی و به شکل ستاک گذشتة فعل و در دو صورت ماضی دور و التزامی به شکل صفت مفعولی فعل اصلی ظاهر می‌شوند. نمایش شخص و شمار فعل کنایی به ‌وسیلۀ پیش‌بست مشخص‌گر فاعلی صورت می‌گیرد. افزون بر این، گویش بهدینی میان صیغگان مفرد افعال متعدی گذشتۀ ساده از سویی و افعال متعدی گذشتۀ استمراری، مستمر، نقلی، بعید و التزامی از دیگر سو تمایز قائل می‌شود. به این صورت که برای سه صیغۀ مفرد افعال گذشتۀ سادة متعدی یک گروه پیش‌بست فعلی مشخص‌گر فاعل دارد و برای صیغگان مفرد افعال گذشتۀ متعدی دیگر از گروهی متفاوتی از پیش‌بست‌ها بهره می‌برد. در حالی که برای صیغگان جمع افعال متعدی در هیچ‌کدام از ساخت‌های گذشتۀ ساده یا استمرای، نقلی و غیره تفاوتی قائل نیست.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Ergativity in Behdini Mahlati Yazd Dialect

نویسندگان [English]

  • Mohammad Dabir Moghadam
  • Mahrokh Shojaei
Department of Linguistics, Faculty of Persian Literature and Foreign Languages, Allameh Tabatabai University, Tehran, Iran
چکیده [English]

The present paper with the aim of a systematic study of Behdini dialect of Yazd, examined the alignment in this remaining dialect as one of the central dialects of Iran. The research data were collected though the field study and semi-structured interviews and the sentences were extracted in the natural context of the speakers. Following the transcriptions of interviews with 21- to 70-year-old, a corpus of around 8500 sentences was collected and analyzed. All extracted sentences were examined in terms of alignment. In this method, various types of sentences were classified based on the tense, transitivity, and structures. The manifestation of the syntactic relationship between verb and noun groups of the sentences were also studied. The findings of the study suggested that Behdini dialect followed the split ergative alignment which was sensitive to tense/aspect. In present tense sentences, the subject was direct and the verb showed full agreement with the subject. In contrast, in past tense sentences, the subject of transitive clauses beard no marker, the agreement in the verb would be Past tense or Past participle of main verb and, a prefix beard the agreement and was added to the verb. Interestingly a double code of prefixes was witnessed in this dialect, where a set of prefixes for singular and plural NPs were distinguishable in past simple and the other forms of past tenses.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ergative
  • Behdini Mahlati Yazd
  • Central Dialects of Iran
  • Alignment System
پولادی درویش، میترا (1379). توصیف پاره‌ای از ویژگی‌های فعل در گویش بهدینان (مرکز شهر یزد). مجموعه ‌مقالات پنجمین کنفرانس زبان‌شناسی نظری و کاربردی، (91)، صص. 169-181.
ثمره، یدالله (1354). پاره‌ای ویژگی‌های دستوری گویش دری، گونۀ زین‌آبادی. مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، (90)، صص. 51-77
عاطفی، یدالله (1390). گزیده غزلیات شهریار. تهران: زرین.
چنگیزی، سیف‌الله (1390). فعل ماضی متعدی و ساخت ارگتیو در متن فارسی میانه، سنسکریت و فارسی دادِستانِ مینوی خرد. زبان و ادب فارسی (نشریۀ سابق دانشکدۀ ادبیات دانشگاه تبریز)، 54 (223)، صص. 23-52.
سبزعلیپور، جهاندوست و راحله ایزدی‌فر (۱۳۹۳). نظام حالت‌نمایی در گویش تاتی خلخال. جستارهای زبانی. 5 (4)، صص. 103-123.
سدهی، سیمین و شهلا رقیب‌دوست (1394). بررسی و مقایسۀ ساختار افعال زمان گذشته در دو گویش ولاتی و کلیمیان اصفهان». علم زبان،3 (4)، صص. 7-34.
سروش سروشیان، جمشید (1345). فرهنگ بهدینان. تهران: نشر فرهنگ ایران زمین.
شفایی، ایفا و محمد دبیرمقدم (1398). تحلیل نحوی حالت‌دهی کنایی در منتخبی از زبان‌های ایرانی: رویکردی کمینه‌گرا. زبان‌پژوهی، 11 (31)، صص. 77-108.
علیزاده، علی و محمد تقوی‌ گلیان (1395). ساخت ارگتیو و فروپاشی آن در گویش کرمانجی خراسان. زبان‌پژوهی، 8 (18)، صص. 123-142.
فرهنگستان زبان و ادب فارسی (1399). راهنمای گردآوری گویش‌ها برای گنجینۀ گویش‌های ایرانی. بازیابی شده در تاریخ 19/11/1399 از آدرس: https://www.barkhat.news/art/161450202841/a-brief-guide-to-collecting-iranian-dialects
فرهمند، آرمیتا. شیما جعفری دهقی و محمدهادی فلاحی (1398). توصیف دستگاه فعل در گویش بهدینی کرمان. پژوهشنامه فرهنگ و زبان‌های باستان، 1(2)، صص. 45-76.
فیروزبخش، فرانک (1377). بررسی ساختمان دستوری گویش بهدینان شهر یزد. تهران: مؤسسۀ انتشاراتی-فرهنگی فروهر.
کریمی دوستان، غلامحسین و زانیار نقشبندی (1390). ساخت‌های کنایی در گویش هورامی. جستارهای زبانی، 2 (2)، صص. 73-99.
کریمی، یادگار (1391). تحلیل نحوی ساخت کنایی بر ‏پایۀ شواهدی از زبان کردی. زبان‌پژوهی، 4 (7)، صص. 177-209.
کریمی، یادگار (1392). مطابقه در نظام کنایی (ارگتیو) زبان‌های ایرانی: رقابت واژه‌بست و وند. مجلۀ پژوهش‌های زبا‌ن‌شناسی. 4 (2)، صص. 1-18.
مزداپور، کتایون (1374). واژه‌نامۀ گویش بهدینان شهر یزد: فارسی به گویش همراه با مثال (جلد اول). تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
Comrie, B. (2016). Further topics in Iranian linguistics. Proceedings of the 5th International Conference on Iranian Linguistics, Bamberg, 24-26 August 2013 /par Ghomeshi J. Jahani C. & Lenepveu-Hotz A. (eds.).
Comrie, B. (1976) Očerk obščej teorii èrgativnosti. (Outline of a general theory of ergativity): G.A. Klimov Moscow, Izd-vo ‘Nauka’, 1973. 264 pp. 1 rub. 35 kop. Lingua. 39 (3).252-260
Dixon, R. M. (1994). Ergativity. Cambridge: Cambridge University Press.
Haig, G. (2017). Deconstructing Iranian ergativity. In: Coon, Jessica, Diane Massam & Lisa Travis (eds.), The Oxford Handbook of Ergativity, pp. 465-500, Oxford: OUP.
Karimi, Y. (2010). Unaccusative transitives and the Person-Case constraint effects in Kurdish. Lingua, (120), pp. 693-716.
Windfuhr, G. (2009). Dialectology and topics, G. Windfuhr (ed.), in The Iranian Languages, New York: Routledge.