تحول تاریخی برخی واج‌ها در تالشیِ مرکزی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 ستاد گروه فرهنگ و زبان‌های باستانی دانشگاه تهران

2 گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه ولایت، سیستان و بلوچستان، ایرانشهر، ایران

چکیده

تالشی در شمار زبان‌های حاشیۀ دریای خزر است که خود به شاخۀ غربی زبان‌های ایرانی تعلق دارد. این زبان بر اساس کاربرد جغرافیایی، دارای سه گویش اصلیِ شمالی، مرکزی و جنوبی است. این گویش‌ها در امتداد کرانه‌های دریای خزر، در منتهی‌الیه جنوب شرقی جمهوری آذربایجان، ماسالی، لریک، لنکُران و آستارا، شرق استان آذربایجان و غرب گیلان رایج است. در این پژوهش به تحول تاریخی واج‌های تالشیِ مرکزی با استفاده از منابع کتابخانه‌ای پرداخته می‌شود و تحول تاریخی برخی واج‌ها به‌ترتیب در زبان‌های ایرانی باستان، فارسی میانه و فارسی نو بررسی و مقایسه می‌گردد. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که بیش‌تر واج‌ها در تالشی همان دگرگونی‌های واج‌های زبان فارسی را دارند اما برخی تحولات ویژه نیز در این گویش رخ داده‌اند. به‌ عنوان نمونه، واج‌های /v/، /č/ ، /y/ و /j/ در گویش تالشی مرکزی از لحاظ تاریخی از ایرانی باستان تاکنون تغییری نکرده‌اند. بنابراین تالشی را می‌توان از لحاظ تحولات تاریخی واج‌ها در شمار گویش‌های محافظه‌کار قرار داد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Historical Phonological Changes of Some Phonemes in Central Tālēši

نویسندگان [English]

  • Mahmoud Jaafari-Dehaghi 1
  • shima Jaafari- Dehaghi 2
1 Professor, University of Tehran
2 Department of Persian Language and Literature, Faculty of Humanities, Velayat University, Sistan and Baluchistan, Iranshahr, Iran
چکیده [English]

Tālēši is one of the languages bordering the Caspian Sea, which belongs to the western branch of the Iranian languages. Based on its geographical use, the language has three main dialects, Northern, Central and Southern dialect. These dialects are spoken along the shores of the Caspian Sea, in the southeastern part of the Republic of Azerbaijan, Māsāli, Lerik, Lankaran, and Astārā, east of Azerbaijan province and west of Gilān. This study deals with the historical changes of the Central Tālēši phonemes using written sources. The historical changes of some phonemes have been studied and compared in Ancient Iranian, Middle Persian, and New Persian languages, respectively. The results of this study showed that most phonemes in Tālēši had the same historical phonetic changes as in Persian, but some special developments have also occurred in this dialect. For example, the phonemes /v/, /č/, /y/ and /j/ have not changed historically from Ancient Iranian to Central Tālēši. Therefore, Central Tālēši can be considered as one of the conservative dialects in terms of historical changes in phonology.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Tālēši
  • Phonological System
  • Historical Linguistics
  • Historical Phonology
  • Dialectology

مراجع

ابوالقاسمی، محسن. (1375). دستور تاریخی زبان فارسی. تهران: سمت.
امیریان‌بودالالو، ربابه (1384). میراث به‌جاماندۀ گویش تالشی عنبران اردبیل (ویلکیج). تهران: جامعه‌نگر.  
باقری، مهری. (1380). واج‌شناسی تاریخی زبان فارسی. تهران: قطره.
حسن‌دوست، محمد. (1393). فرهنگ ریشه‌شناختی زبان فارسی. 5 جلد. تهران: آثار.
خانلری، پرویز. (1365). تاریخ زبان فارسی. جلد 1. تهران: نشر نو.
خلف‌تبریزی، محمدحسین. (1362). برهان قاطع. به کوشش محمد معین. تهران: موسسۀ انتشارات امیرکبیر.
رضایتی کیشه‌خاله، محرم. (1382). چند نکتۀ دستوری در گویش تالشی. گویش‌شناسی. (1)، صص. 41-52.
رضایتی کیشه‌خاله، محرم. (1384الف). ارگتیو در گویش تالشی. مجلۀ زبان‌شناسی، (39)، صص. 113-126.
رضایتی کیشه‌خاله، محرم. (1384ب). تاملی دیگر در فهلویات شیخ صفی‌الدین اردبیلی. گویش‌شناسی، (4)، صص. 128-146.
رضایتی کیشه‌خاله، محرم. (1386). زبان تالشی (توصیف گویش مرکزی). رشت: فرهنگ ایلیا.
صادقی، علی‌اشرف. (1382). فهلویات شیخ صفی‌الدین اردبیلی. مجلۀ زبان‌شناسی. 18 (2)، صص. 1-34.
عبدلی، علی. (1380الف). فرهنگ تطبیقی تالشی - تاتی – آذری.تهران: شرکت سهامی انتشار.
عبدلی، علی. (1380ب). ادبیات تات و تالش: ایران و جمهوری آذربایجان. تهران: شرکت سهامی انتشار.   
گوئیتزو، دانیله. (1381). مطالعات دانشمندان شوروی دربارۀ گویش تالشی. مجموعۀ مقالات نخستین هم‌اندیشی گویش‌شناسی ایران. به کوشش حسن رضایی باغ‌بیدی. تهران: آثار.
نغزگوی‌کهن، مهرداد. (1384). دستگاه واجی گویش تالشی و کاربرد آن در تحلیل بعضی خصوصیات فارسی جدید. مجلۀ زبان‌شناسی. 20 (1)، صص. 39-56.
Asatrian, G. and Borjian, H. (2005). Talish And The Talishis (The State Of Research). Iran and Caucasus, 9, pp. 43-72.
Bartholomae, Ch. (1961). Altiranisches Wörterbuch. Berlin: W. de Gruyter.
Bazin, M. (1980). Le Talêch: une region ethnique au nord de l’Iran. Paris: Editions ADPF.
Bazin, M. (1996). Le Tâleš Revisité. Studia Iranica, 25, pp.115-134.
Durkin-Meisterernst, D. (2004). Dictionary of Manichaean Middle Persian and Parthian. Belgium: Brepols. 
Guizzo, D. (2003). Le varietà tāleši di Tulārud e di Kargānrud. Naples: L'Orientale University.
Henning, W.B. (1954). The Ancient Language of Azerbaijan. Transactions of the Philological Society. pp. 157-177.
Horn, P. (1893). Grundriss der Neupersischen Etymologie. Strassburg: Trübner 
Kirakosyan, H. (2004). The Common Characteristics of the Textual Attestations of Azari. Society, History and Culture in the Persianate World. Yerevan, p.73
Lazard, G. (1979). Le dialecte tāleši de Māsule (Gilān). Studia Iranica, 7. pp. 251-268.
MacKenzie, D.N. (1971). A Concise Pahlavi Dictionary, London: Oxford University Press
Miller, B. (1930). Talyšskie teksty [The Talishi Texts]. Moscow: Izd-vo Akademii nauk SSSR.
Miller, B. (1953). Talyšskij yazyk [The Talishi Language]. Moscow: Izd-vo Akademii nauk SSSR.
Monier-Williams, M. (1974). A Sanskrit-English Dictionary. Oxford: Oxford University Press.
Morgenstierne, G. (1927). An Etymological Vocabulary of Pashto. Oslo: Dybwad
Morgenstierne, G. (1958). Neu-iranische Sprachen, Bertold Spuler (ed.), Handbuch der Orientalistik 1/4, i. Iranistik: Linguistik, Leiden: Brill. pp. 157-178
Paul, D. (2011). A Comparative Dialectal Description of Iranian Taleshi. Ph.D. thesis. The University of Manchester.
Pirejko, L. A. (1976). Talyšsko-russkij slovar’. [Taleshi-Russian Dictionary]. Moscow: Russkij jazyk
Pirejko, L. A. (1991). Talyšskij yazyk, Dialekty tati Irana, Osnovy Iranskogo yazykoznaniya. Vol. 5. Novoiranskie yazyki. Moscow: NAUKA, pp.91-175.
Rajabov, A. (1992). Šogirdi tolyši-tyrki ljugat. [Taleshi-Turkish apprentice dictionary for students]. Baku: Elm.
Rezai Baghbidi, H. (2017). Middle Persian Historical Phonology, Osaka University, Japan
Schulze, W. (2000). Northern Talysh, Languages of the World Materials. Muenchen: Lincom Europa.
Stilo, D. (2004). Iranian as Buffer Zone between the Universal Typologies of Turkic and Semitic. Linguistic Convergence and Areal Diffusion: Case studies from Iranian, Semitic and Turkic. London: Routledge, pp. 35-63.
 Stilo, D. (2008). Two Sets of Mobile Verbal Person Agreement Markers in the Northern Talyshi Language. Aspects of Iranian Linguistics. Newcastle: Cambridge Scholars Publishing, pp. 363-390.
Stilo, D. (2012). Gilan. Encyclopedia Iranica. ed. E. Yarshater. Vol. X, Fasc. 6, pp. 660-668.
Windfuhr, G. (1987). Convergence. Iranian Talishi and Turkic Azari. Selected Papers from SALA-7. South Asian Roundtable Conference. Bloomington,Ind., pp. 385-405.
Yarshater, E. (1996). The Taleshi of Asālem. Studia Iranica 25, pp.83-113.
Yarshater, E. (1988). Azerbaijan vii: The Iranian Language of Azerbaijan. Encyclopedia Iranica. ed. E.Yarshater. vol. III. Facs. 3. pp. 238-245
زبان‌شناسی و گویش‌های ایرانی
دوره 5، شماره 1
خرداد 1399
صفحه 181-193

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 21 خرداد 1399
  • تاریخ بازنگری: 12 شهریور 1399
  • تاریخ پذیرش: 24 آذر 1399

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار