تحلیل نشانه‌شناختی ساختار ادبی سه‌خشتی‌های کُرمانجی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

دانشکده پژوهش‌های عالی هنر و کارآفرینی، دانشگاه هنر اصفهان

چکیده

ترانه‌های سه‌خشتی بخشی از ادبیات شفاهی قوم کُرمانج است، که با سه مصراع هشت هجایی با واژه‌هایی برآمده ‌از طبیعت و زندگی روزمره و برپایة تجربیات فردی و خاطرات قومی شاعران ناشناس بومی سروده شده‌اند. در این پژوهش به ‌عنوان یک موردکاوی نشانه‌شناختی با رویکرد تحلیلی ـ تفسیری و با هدف توسعه‌ای، ابتدا به توصیف محتوای کلامی و رده‌بندی واحدهای نشانه‌ای سه‌خشتی‌ها و سپس به ریخت‌شناسی، تحلیل ساختاری و واکاوی دلالت‌های ضمنی آن‌ها پرداخته می‌شود. جامعة آماری این مقاله شامل هفتصد و پنجاه سه‌خشتی کُرمانجی است که از سه کتاب منتشرشده در ایران برداشت شده‌اند. بررسی نشانه‌های رایج نشان داد که در سطح دال، چهار دستة اصلی زیر به‌ ترتیب دارای بیش‌ترین کاربرد در ساخت‌بندی معنا و جانشینی مجازی یا استعاری انسان هستند: 1. نشانه‌های برگرفته از جانوران؛ 2. نشانه‌های برگرفته از گیاهان؛ 3. نشانه‌های برگرفته از اشیا؛ 4. نشانه‌های برگرفته از پدیده‌های طبیعی. دلالت‌های ضمنی (معناهای ثانویه یا لایه‌های معنایی اجتماعی ـ فرهنگی و پیوندهای شخصی) این نشانه‌ها وابستگی ژرفی با ویژگی‌های قومی، شرایط اجتماعی-اقتصادی، سبک زندگی و تجربة دیرپای تاریخی کُرمانج‌ها دارد. بدون شناخت جایگاه این نشانه‌ها و فهم معانی ثانویة آن‌ها، ارتباط ادبی با سه‌خشتی کُرمانجی دشوار خواهد بود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A semiotic survey on literary structure of the Sechischti lyrics of the Iranian Kurmanj nomads

نویسندگان [English]

  • Aigin Mardani
  • Sadreddin Taheri
Department of Art Studies, Faculty of Research Excellence in Art and Entrepreneurship, Art University of Isfahan
چکیده [English]

This paper, as a semiotic study with an interpretive analytical approach, has tried to classify the common allegorical or metaphorical signs in 750 selected Sechischti, in order to achieve a morphology. Sechischti lyrics are an important part of the literature and folklore of the Iranian Kurmanj nomads. A Sechischti has three hemistiches, each with eight syllables, with words derived from nature and everyday life based on individual experiences and ethnic memories of indigenous anonymous poets. A survey of common signs revealed that, the four main categories of signs represents or substitutes of human in the Kurmanj Sechischtis are as follows: 1. Signs taken from animals; 2. Signs taken from plants; 3. Signs taken from objects; 4. Signs taken from natural phenomena. Connotations of these signs has deep dependence on ethnic characteristics, socioeconomic conditions, lifestyles and historical experiences of Kurmanjs. Literary communication with Kurmanj Sechischti will be difficult without recognizing the significance of these signs and understanding their connotations.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Iranian Dialects
  • Semiotics
  • Morphology
  • Kurmanj Literature
  • Sechischti
احمدپناهی سمنانی، محمد. (1364). ترانه‌های ملی ایران. تهران: مؤلف.
آدامز، لوری. (1392). روش‌شناسی هنر. ترجمة علی معصومی. چاپ سوم، تهران: نظر.
بهار، محمدتقی. (1334). تاریخ تطور شعر فارسی. مشهد: چاپخانه خراسان.
بهار، محمدتقی. (1351). بهار و ادب فارسی: مجموعه یک‌صد مقاله از ملک الشعرای بهار. ج اول. به کوشش محمد گلبن. تهران: فرانکلین.
بهار، محمدتقی. (1366). تاریخ سیستان، تهران: پدیده خاور.
توحدی، کلیم‌الله. (1374). ترانه‌های کُرمانجی خراسان. مشهد: واقفی.
توحدی، کلیم‌الله. (1393). هزار و یک شب کُرمانج: فلسفه شعر و موسیقی کُرمانج خراسان، داستان‌ها، حکایت‌ها و روایت‌ها. مشهد: توحدی.
حسین‌پور، اسماعیل. (1393). دیار و دوتار، تحلیل سه‌خشتی‌های کُرمانجی کردهای خراسان. قم: عمو علوی.
ذوالفقاری، حسن. (1395). انواع بومی سرودهای خراسان. جستارهای ادبی، 194، صص. 127-157.
رز، ژیلیان. (1394). روش و روش‌شناسی تحلیل تصویر. مترجم: سیدجمال‌الدین اکبرزاده جهرمی. تهران: پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات.
رستمی، عظیم. و رستمی، فرامرز. (1387). یکصد سه‌خشتی کُرمانجی. مشهد: سخن‌گستر.
سپاهی لائین، علیرضا. (1376). سه‌خشتی شعر ویژة کُرمانج‌ها. ‌ادبیات و زبان‌ها، 21، صص. 158-163.
سجودی، فرزان. (1395). نشانه‌شناسی کاربردی. تهران: علم.
شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1373). موسیقی شعر. تهران: آگاه.
شمیسا، سیروس. (1370). انواع ادبی. تهران: باغ آینه.
شمیسا، سیروس. (1390). انواع ادبی. چ4، تهران: میترا.
صفوی، کورش. (1386). زبان‌شناسی و ادبیات. تهران: هرمس.
صفوی، کورش. (1394). آشنایی با نشانه‌شناسی ادبیات. تهران: علمی.
طاهری، صدرالدین. (1396). نشانه‌شناسی کهن‌الگوها، در هنر ایران باستان و سرزمین‌های همجوار. تهران: شورآفرین.
طبیب‌زاده، امید. (1389). بررسی تطبیقی وزن‌های کمی و تکیه‌ای- هجایی در فارسی و گیلکی. ‌ادب‌پژوهی، 11، صص. 8-30.
علی‌پور، اسماعیل. (1395). سروده‌هایی از شاخه‌ ادبیات شفاهی ایران: سه‌خشتی‌های کُرمانجی. زبان فارسی و گویش‌های ایرانی، 1 (1)، صص. 113-131.
متولی حقیقی، یوسف. (1391). بررسی بازتاب برخی از وقایع تاریخی و اجتماعی در موسیقی مقامی قوچان. پژوهش‌نامة تاریخ، 28، صص. 149-173.
مسیح، هیوا. (1386). سه‌خشتی، ترانه‌های کوچک کُرمانج. تهران: نگاه.
مکاریک، ایرنا ریما. (1393). دانش‌نامة نظریه‌های ادبی معاصر. ترجمة مهران مهاجر و محمد نبوی. تهران: آگه.
مکری، محمد. (1329). گورانی یا ترانه‌های کردی. تهران: کتابخانه دانش.
نیک‌بخش، زینب. (1395). گذری بر نوخسروانی‌ها و کوته سروده‌های محلی. مطالعات ادبیات، عرفان و فلسفه، 2 (2)، صص. 122-133.