بررسی پیکره‌‌بنیاد زایایی پیشوندهای اشتقاقی در گونة نوشتاری زبان فارسی معاصر

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

بخش زبان‌های خارجی و زبان‌شناسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شیراز

چکیده

یکی از مباحث مورد توجه در ساخت‌واژه به طور عام و در فرایندهای واژه‌سازی به طور خاص مطالعة زایایی است. عمدة صاحب‌نظران این حوزه، زایایی را یک مفهوم مدرج می‌دانند و آن را بر روی یک پیوستار تعریف می‌کنند. پژوهش حاضر به منظور پاسخ به سه پرسش زیر صورت می‌گیرد:
1. پیشوندهای مورد مطالعه در این پژوهش از حیث زایایی در چه مرتبه‌ای نسبت به هم قرار دارند؟، 2. کدام ‌یک از پیشوندها حافظ ‌مقوله و کدام ‌یک تغییردهندة‌ مقوله به شمار می‎روند؟ و 3. هر یک از پیشوندها به لحاظ سرنمونی به چه مقولة واژگانی متصل می‌شوند؟ برای انجام این مطالعه، ابتدا با استناد به آثاری که در آن‌ها پیشوندهای زبان فارسی معرفی و بررسی شده‌اند، 19 پیشوند اشتقاقی انتخاب شد. در مرحلة بعد داده‌های پژوهش توسط نرم‌افزار انت‌کانک از پیکرة 150 میلیون کلمه‌ای همشهری 2 استخراج شد و سپس برحسب شاخص‌ زایایی سراسری باین (2009) و نظریة سرنمون رُش (1975، 1977، 1978) مورد تجزیه ‌و تحلیل قرار گرفت. یافته‌های پژوهش نشان دادند که پیشوند «-غیر» دارای بیش‌ترین و پیشوند «-بل» دارای کم‌ترین میزان زایایی است. برای پاسخ به پرسش‌های دوم و سوم نیز، هر پیشوند توسط آزمون آماری مجذور خی در نرم‌افزار اس‌پی‌اس‌اس به طور جداگانه بررسی شد و مشخص شد چه پیشوندهایی حافظ ‌مقوله و چه پیشوندهایی تغییردهندة‌ مقوله هستند. همچنین سرنمون مقولة درونداد هر یک از پیشوندها نیز مشخص شد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Corpus-based Study of Productivity of Derivational Prefixes in the Written Variety of Contemporary Persian

نویسندگان [English]

  • Homeira Abedini
  • Amirsaeid Moloodi
  • Alireza Khormaee
Department of Foreign Languages and Linguistics, Faculty of Letters and Humanities, Shiraz University
چکیده [English]

One of the significant issues in morphology, generally and in word-formation processes, especially is productivity. Most researchers consider productivity as a gradient concept and define it in a continuum. The present research is about to answer three questions below: 1. what are the rankings of the studied prefixes in terms of productivity? 2. Which of the prefixes is category-preserving and which one is category-changing? 3. What is the prototypical input of each prefix? In order to answer the questions, first, 19 derivational prefixes of Persian were selected based on the works in which Persian derivational prefixes had been presented. Then, the data of the research were extracted from the 150 million words corpus of Hamshahri 2 by the AntConc software and after that they were transferred to Excel program to be tagged and analyzed based on Baayen's (2009) global productivity measure and Rosch's (1975, 1977, 1978) prototype theory. The results showed that /Gejr/ is the most and /bol/ is the least productive prefixes of Persian language. For answering the second and third questions, each prefix was studied independently by the chi-square statistical test in SPSS software and the category-changing or category-preserving features of each prefix were specified. Also, the prototypical lexical category of each prefix input were identified.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Derivational Prefix
  • Corpus-based Method
  • Global Productivity
  • Category-preserving
  • Category-changing
احمدی گیوی، حسن. و انوری، حسن. (1392). دستور زبان فارسی2. تهران: انتشارات فاطمی.
امیرارجمندی، سیده نازنین. و عاصی، مصطفی. (1392). زایایی فرآیند ترکیب در زبان فارسی. زبانشناخت، 4 (1)، 14-1.
انوری، حسن. (1382). فرهنگ بزرگ سخن، تهران: سخن.
بدخشان، ابراهیم. (1389). بررسی پیکره‌بنیاد میزان زایایی فرآیند ترکیب در زبان فارسی امروز. پایان‌نامة کارشناسی ارشد. تهران: دانشگاه علامه طباطبایی.
دهخدا، علی‌اکبر. (1377). لغت‌نامه. تهران: دانشگاه تهران.
راسخ مهند، محمد. (1393). درآمدی بر زبان‌شناسی شناختی: نظریه‌ها و مفاهیم. تهران: انتشارات سمت.
رواقی، علی. (1388). بررسی پسوندها در زبان فارسی. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
شقاقی، ویدا. (1389). مبانی صرف. تهران: انتشارات سمت.
عمید، حسن. (1371). فرهنگ عمید. چاپ هشتم، تهران: انتشارات امیرکبیر.
فراگردی، راحله. (1389). پیشوندهای زبان فارسی. پایان‌نامة کارشناسی ارشد. تهران: دانشگاه علامه طباطبایی.
فرشیدورد، خسرو. (1386). فرهنگ پیشوندها و پسوندهای زبان فارسی همراه گفتارهایی دربارۀ دستور زبان فارسی. تهران: زوّار.
کلباسی، ایران. (1391). ساخت اشتقاقی واژه در فارسی امروز. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
معین، محمد. (1378). فرهنگ فارسی. تهران: امیرکبیر.