بررسی سطح و عامل‌های درخطربودگی «دَریِ زرتشتی»

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، تهران، ایران

چکیده

این مقاله پژوهشی است دربارۀ گونۀ زبانی موسوم به «دَریِ زرتشتی» («گویش بهدینی») که دو گونۀ کرمانی و یزدی دارد. گونۀ کرمانی این زبان را اکنون باید زبانی منقرض­شده به شمار آورد؛ اما گونۀ یزدی آن در شهر یزد و شماری از آبادی­های استان یزد گویشور دارد. هدف اصلی مقاله بررسی وضعیت کنونی دری زرتشتی، تعیین سطح درخطربودگی و عامل‌­های اثرگذار بر این گونۀ زبانی است. داده‌های پژوهش برآمده از گونه­‌ای از دَری زرتشتی است که در «روستای مبارکۀ» شهرستان تفت استان یزد بدان گفتگو می­‌شود. از دید روش­‌شناسی، این پژوهش اِستقرایی، و از دید روش، مبتنی بر مصاحبه و توصیف و تحلیل است. این پژوهش نشان می‌­دهد که در دسته‌­های واژگانی گوناگون گونۀ زبانی بررسی­‌شده در این پژوهش، تنوع­‌هایی دیده می‌­شود که می­‌توان آنها را گواه دگرگونی‌های زبانی دانست که این گونۀ زبانی را در راستای هَم­سانی با زبان فارسی به پیش می­‌راند. شمار اندک گویشوران، مهاجرت و گریزناپذیری تماس با جامعۀ زبانیِ پُرگویشورتر فارسی­‌زبان، دَری زرتشتی را آسیب‌­پذیر کرده و در سراشیب نیستی قرار داده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

An Assessment of the Level and Factors of Endangerment of “Zoroastrian Dari”

نویسنده [English]

  • Reza Amini
Institute for Cultural Heritage and Tourism, Tehran, Iran
چکیده [English]

This article is a research about the Iranian language called “Zoroastrian Dari” which has two varieties of Kermani and Yazdi. The Kermani variety of the language should be considered an extinct variety, but the Yazdi variety is still alive in the city of Yazd and some villages of Yazd Province. The main aim of the article is to examine this language variety within the framework of  criteria related to language endangerment. The article's data come from the Dari variety spoken in Mobarake village in Taft County of Yazd province. Methodologically this research is an inductive one based on interview, description, and analysis. To gather the data, the writer interviewed one of the native speakers of Mobarake variety of the Yazdi variety of Zoroastrian Dari and referred to the written resources available to him. The findings indicate that in different lexical fields of the variety in question, we can see variations that can be evidence of linguistic changes that push the variety towards leveling with standard Persian. The small number of speakers, migration, and the inevitability of contact with the Persian-speaking linguistic community have made the Zoroastrian Dari vulnerable. As a result, Zoroastrian Dari has to be considered an endangered language.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Endangered languages
  • Iranian languages
  • Language shift
  • Lexical variation
  • Mobarakeh
  • Zoroastrian Dari

مراجع

امینی، رضا (1401). «نظام شمارش در چند زبانِ ایرانی و ناایرانیِ درون و برون ایران»، زبان فارسی و گویش­های ایرانی، 7(1): 25-50. https://doi.org/10.22124/plid.2022.22465.1606
امینی، رضا (1399). «اصطلاحات خویشاوندی و خطاب­واژه­های گویش ننَّجی»، جستارهای زبانی، 11(4): 639-667. https://dor.isc.ac/dor/20.1001.1.23223081.1399.11.4.19.4
اُرانسکی، یوسیف م. (1386). زبانهای ایرانی، تهران: سخن. 
اُرانسکی، ای. م. (1358). مقدمۀ فقه­اللغه ایرانی، ترجمۀ کریم کشاورز، تهران: پیام.
برجیان، حبیب (1392). «زبان گفتار شهر اصفهان کی و چگونه فارسی شد؟»، زبان­ها و گویش­های ایرانی، شمارۀ 3.
پولادی درویش، میترا (1379). «توصیف پاره­ای از ویژگی­های فعل در گویش بهدینان (مرکز شهر یزد)»، مجموعه مقالات پنجمین کنفرانس زبان­شناسی نظری و کاربردی، جلد اول، 181-169.
دبیرمقدم، محمد، کتایون مزداپور، محمدرضا شمس­الدین خرمی (1403). «واژه­بست­های ضمیری در زبان بهدینان شهر یزد»، پژوهش­های زبان­شناسی تطبیقی، 14(27): 1-27.
https://doi.org/10.22084/rjhll.2023.27758.2267
دبیرمقدم، محمد، کتایون مزداپور، محمدرضا شمس­الدین خرمی (1401). «ویژگی­های فعل مرکب در زبان بهدینان یزد»، پژوهش­های زبان­شناسی، 14(2): 47-68. https://doi.org/10.22108/jrl.2023.136007.1697
دبیرمقدم، محمد، ماهرخ شجاعی (1400). «ساخت کنایی در گویش بهدینی محلتی یزد»، زبان­شناسی گویش­های ایرانی، پاییز و زمستان 1400: شمارۀ 2، 57-37. https://dor.isc.ac/dor/20.1001.1.25383574.1400.6.2.2.7
­سروش­ سروشیان، جمشید (1335). فرهنگ بهدینان، با مقدمۀ استاد ابراهیم پورداوود و به کوشش منوچهر ستوده، تهران: فرهنگ ایران زمین.
فرهمند، آرمیتا، شیما جعفری دهقی، محمد هادی فلاحی (1400). «توصیف دستگاه فعل در گویش بهدینی کرمان»، پژوهش­نامۀ فرهنگ و زبان­های باستانی، (1): 121-152.
فرهمند، آرمیتا (1396). «بررسی نقش عوامل اجتماعی در نابودی گویش بهدنیان کرمان و تلاش برای نجات آن»، مطالعات ایرانی، 16(31): 141-165.
فره­وشی، بهرام (1381). فرهنگ فارسی به پهلوی، چاپ سوم، تهران: دانشگاه تهران.
فیروزبخش، فرانک (1377). بررسی ساختمان دستوری گویش بهدینان شهر یزد، تهران: انتشارات فروهر.
قدردان، مهرداد (1401). فرهنگ بهدینان شریف­آباد اردکان یزد: آداب و رسوم کهن و گویش، تهران: انتشارات فروهر.
مزداپور، کتایون (1397). واژه­نامه گویش بهدینان شهر یزد، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
مکنزی، د. ن. (1373). فرهنگ کوچک زبان پهلوی، ترجمۀ مهشید میرفخرایی، تهران: پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری.
Amini, Reza (2024). “A Critical Reading on Language Endangerement: Focusing On Endangered Languages in Iran”, Journal of Critical Applied Linguistics Studies, 1(1): 105-120. http://dx.doi.org/10.22034/jcals.1.1.85
Adamou, Evangelia (2024). Endangered Languages, Cambridge: MIT Press.
Coon, Jassica (2013). Aspects of Split Ergativity, Oxford: Oxford University Press.
Crystal, Davis (2014). Language Death, Cambridge: Cambridge University Press.
Dixon, R. M. W. (1994). Ergativity, Cambridge: Cambridge University Press.
Farudi, Annahita, Maziar Doustdar Toosarvandani (2005). “The Loss of Ergativity in Dari Modal Verbs”, Oxford University Press Working Papers in Linguistics, Philology and Phonetics, Anna McNay (ed.), Oxford: Oxford University Press, Pp. 149–160.
Fishman, Joshua, A. (2001). Can threatened languages be saved?, Bristol: Multilingual Matters.
Fishman, Joshua, A. (1991). Reversing Language Shift, Bristol: Multilingual Matters.
Gholami, Saloumeh (2020). “Endangered Iranian Languages: Language Contact and Language Islands in Iran”, Iranian Studies, 53(3-4): 347-351.
Gholami, Saloumeh (2018a). Endangered Iranian Languages, Wiesbaden: ‎ Ludwig Reichert Verlag.
Gholami, Saloumeh (2018b). “Pronomonal Clitics in Zoroasterian Dari (Behdȋnȋ) of Kerman”, Endangered Iranian Languages, Wiesbaden: ‎ Ludwig Reichert Verlag, Pp. 111-122.
Gholami, Saloumeh (2017). “Remnants of Zoroastrian Dari in the Colophons and Sālmargs of Iranian Avestan Manuscripts”, Iranian Studies, 51(2): 195-211. DOI: 10.1080/00210862.2017.1378070 
Lewis, M. Paul and Gary F. Simons. 2010. “Assessing Endangerment: Expanding Fishman’s GIDS”, in Revue Roumaine de Linguistique (RRL), LV, 2, Pp. 103-120.   
Mackenzie, D. N. (1961). “The Origions of Kurdish”, Transactions of the Philological Society, 86, Pp. 68-86.
Pashootanizadeh, A. (2022). Description of Zoroasterian textile art in Dari Behdini language, Tehran: Hiromba Publication.
Payne, John R. (1979). “Transitivity and intransitivity in the Iranian languages of the USSR”, Papers from the Conference on non-Slavic languages of the USSR, CLS, Pp. 436-47.
Payne, John R. (1980). “The decay of ergativity in Pamir languages”, Lingua, 51. 147-86.
Swadesh, Morris (1971). “What is Glottochronology?”, The Origion and Diversification of Language, Joel Sherzer (ed.), Aldine.Atherton. 271-284.
Thomason, Sarah G. (2015). Endangered Languages: An Introduction, Cambridge: Cambridge University Press.
Windfuhr, Gernot (2009). The Iranian Languages, London: Routledge.
 
وبگاه­ها
Windfuhr, Gernot L. (1989). “Behdinān Dialect”, Encyclopædia Iranica, IV/1, 1989, pp. 105-8; online edition, 1989, available at https://B2n.ir/d70185 .
 
زبان‌شناسی و گویش‌های ایرانی
دوره 10، شماره 2
آبان 1404
صفحه 79-100

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 18 شهریور 1404
  • تاریخ بازنگری: 27 آبان 1404
  • تاریخ پذیرش: 28 آبان 1404

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار