بررسی وراثت پیش‌فرض در طرح‌واره‌های ساختی کلمات غیربسیط فارسی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار زبان شناسی، گروه زبان‌شناسی و مترجمی زبان انگلیسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه حضرت معصومه(س)، قم، ایران

چکیده

این پژوهش به بررسی نقشِ سازوکارهایِ طرح واره ­های ساختی در تخصیص اطلاعات دستوری از جمله ویژگی­ های صرفی، نحوی، معنایی، مقوله و هسته به کلمات غیربسیط درچارچوب صرف ساختی (بوی 2010، 2017) می ­پردازد و هدف آن نشان دادن میزان کارآمدی رویکرد ساختی در تحلیل این نوع کلمات است. در این راستا، 200 نمونه از کلمات غیربسیط شامل مشتق، مرکب و اصطلاحات ساختی، برگرفته از فرهنگ زانسو با روش توصیفی- تحلیلی بررسی شدند. یافته­ ها نشان داد که نمونه­ های مشتق و مرکب، ویژگی­ های دستوری­ ازجمله ویژگی­ های صرفی، مقولۀ نهایی واطلاعات معنایی­شان را از طرح­واره اصلی و زیرطرح­واره ­های ساختی مسلّط بر خود از طریق سازوکار وراثت دریافت می­ کنند همچنین مشخص گردید که وندهای «–ش» و «–ان» به ترتیب در کلمات مشتق و مرکب، بیشتر به عنوان نمود صوری بخشی از یک ساخت وقوع می­یابند و به دلیل تنوع معناییشان در این نمونه­ ها، در ساختی با الگوی چندمعنایی قرار می­ گیرند. همچنین، درکلمات مرکب، جایگاه هسته و وابسته اهمیت نظری ندارد، به این دلیل­ که ساخت، مسئول نهایی تعیین مقولۀ این کلمات و دیگر ویژگی­ ها است. مهم آن­که با فرض وجود دو قطب صوری و معنایی در ساخت این کلمات و برقراری رابطۀ نظام­ مند میان این دو، می­ توان شیوۀ تحلیلی واحد و اقتصادی ­تری را برای انواع داده­ های این پژوهش استفاده کرد، اگرچه چالش آن این است که تحلیل دستوری از ساخت این نوع نمونه ­های فارسی را تاحدّی نامقیّد می ­سازد. در مجموع، معنایِ گروه­ های متفاوت کلمات با پیچیدگی ساخت­ واژی متفاوت، از طریق الگوهای چند معنایی، زیربخشی و معنای وابسته به ساخت به کمک طرح­واره ساختی و زیرطرح­واره­ های آن برانگیخته می ­شود. مهم آن­که با رسیدن به چند زیرطرح­واره­ ساختی تحت تسلط طرح­واره­ مسلط بر این کلمات، می­ توان نمونه های کمتر قاعده ­مند و به­ ویژه خاص را همانند نمونه­ های قاعده­ مند تبیین­ کرد، بدون این­که در پی یافتن راه ­حل­های پراکنده برای معانی متفاوت یک وند یا شبه ­وند در کلمات مشتق و اصطلاحات ساختی، طرح تکواژ صفر برای ترکیبات بدون وند، یا معرفی قاعده راست­ هسته یا چپ­ هسته برای کلمات مرکب در توجیه بی­ قاعدگی­ ها باشیم.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Default Inheritance in Constructional Schemas of Persian Complex words

نویسنده [English]

  • faezeh Arkan
Department of Linguistics, ,Faculty of Humanities, Hazrat-e Masoumeh University, Qom , Iran
چکیده [English]

This research investigates how to specify grammatical features of Persian complex words, including morphological, syntactic, and semantic features in the framework of Construction Morphology (Booij, 2010 &2017). In this regard, 200 complex words were examined using a descriptive-analytical method. The findings showed complex words received grammatical features including morphological/ semantic features and categories from the main schema and subschemas dominating them through the inheritance mechanism. Also, suffixes -esh and -an in complex words are realized as an exponent of some part of their construction and their different meanings are due to their presence in a construction with a polysemous pattern.
 
Furthermore, assuming the existence of two formal and semantic aspects in the construction of these words and establishing a systematic relationship between the two, a unified method can be used for explaining all types of data in this research, although its challenge is what makes the grammatical analysis of the construction of this type of Persian data partially unconstrained. In sum, the meaning of different data with different morphological complexity is motivated through polysemous pattern, subpart relationship and construction-bound meaning in schema and its subschemas. More importantly, by attaining a few constructional subschemas under the dominance of the main schema, it is possible to explain less regular and idiosyncratic Persian data as well as regular ones, without looking for secondary solutions for different meanings of the above suffixes in Persian derived words and constructional idioms, zero morphs for suffixless compounds and right-head/left-head rule for compounds in accounting for irregularities.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Persian Complex words
  • Construction/ Constructional Schemas
  • Hierarchical Lexicon
  • Default Inheritance
  • Motivation

مراجع

ارکان، فائزه و حیدرپور بیدگلی، تهمینه (1399). صرف: رویکردهای نظری و کاربرد آن­ها در زبان فارسی. تهران، سمت.
انوری، حسن(1381). فرهنگ بزرگ سخن. تهران: انتشارات سخن.  
بهرامی خورشید، سحر (1398). دستور شناختی: مبانی نظری و کاربست آن در زبان فارسی. تهران: سمت.
رفیعی، عادل و ترابی، سارا (1393). « وراثت و انگیختگی رابطه صورت و معنی در واژگان: نمونه­هایی از واژه‌سازی زبان فارسی». نشریه علم زبان. سال دوم، شماره سوم.
رفیعی، عادل (1391). « مفهوم عامل در واژه های مشتق زبان فارسی». مجله پژوهش­های زبان شناسی، سال چهارم، شماره دوم، صص50- 64 .
صفری، علی و نیک‌نسب، لیلا (1399). «تحلیل واژه‌سازی زبان فارسی بر اساس صرف ساخت‌بنیاد». فصل‌نامة علمی زبان‌پژوهی، دانشگاه الزهرا، سال 12 شماره 36، صص 165-186.
 عباسی، زهرا (1396). «تحلیل واژه‌های غیربسیط فارسی در صرف واژگانی و صرف ساختی». نشریه ‌جستارهای زبانی، دوره 8، شماره 3 (38)، صص 67-93.
کشانی، خسرو(1372). فرهنگ زانسو. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
Arcodia, G.F.)2012)."Constructions and Headedness in Derivation and Compounding". Morphology22,365–397(2012/2011). https://doi.org/10.1007/s11525-011-9189-2.
Arcodia, G.F. & Basciano, B. (2018). "The construction morphology analysis of Chinese word formation". In G. Booij (ed.), The Construction of Words: Advances in Construction Morphology, Volume 4. Springer, Pages 219-253.
Arkan, F.& Safari, A. (2017). "An analysis of Persian compound nouns as constructions". Iranian Journal of Applied Language Studies, 9 (1), 33-58 .
Booij, G. (2018).  "The construction of words: introduction and overview". In Booij, G. (ed.), The Construction of Words: Advances in Construction Morphology. Studies in Morphology, vol. 4. Springer.
_____ (2017). "Inheritance and Motivation in Construction Morphology". In Defaults in Morphological Theory, Nikolas Gisborne and Andrew Hippisley (eds). Oxford: Oxford University Press.
______ (2013).  "Inheritance issues in Construction Morphology". N. Gisborne and A. Hippisley (eds.), Default Inheritance. Oxford: Oxford University Press.                           
______ (2010).  Construction Morphology. Oxford: Oxford University Press.
______ (2009). "Compounding and construction morphology". In R. Lieber & P. Štekauer (Eds.), The Oxford Handbook of Compounding. Oxford: Oxford University Press, 201–216.
_____ (2007). "Construction morphology and the lexicon". In Montermini, F., Boyé, G. and Hathout, N.(eds.), Selected Proceedings of the 5th Décembrettes: Morphology in Toulouse, Somerville (MA): Cascadilla Proceedings Project. 34-44.
______(2005). The Grammar of Words: An Introduction to Linguistic Morphology. Oxford: Oxford University Press.
Booij, G. & Audring, J. (2108).Category Change from a Constructional Perspective. Ed. Kristel Van Goethem, Muriel Norde, Evie Coussé, Gudrun Vanderbauwhede. Amsterdam: John Benjamin Publishing Company.  
Croft, William (2001). Radical Construction Grammar: Syntactic Theory in Typologi­cal Perspective, Oxford: Oxford University Press.
Fillmore, Charles, J. (1988). "The Mechanisms of Construction Grammar". Proceedings of the   Fourteenth Annual Meeting of the Berkeley Linguistics Society. vol.14, pp.35-55. DOI:https://doi.org/10.3765/bls.v14i0.1794
Goldberg, A. E. (2003). "Constructions: a new theoretical approach to language". Trends in Cognitive Sciences: Vol.7 (5), 219-224.
Kerevičiene, J. (2009). Glossary of Cognitive Terms. Kaunas, 2009, 22 p.
Lieber, R. (1981). On the Organization of the Lexicon. Bloomington (Ind.): Indiana University Linguistics Club.
Lieber, R. (1983), "Argument linking and Compounds in Englis ". Linguistic Inquiry, No. 14, P. 251 -285.
Williams, E. (1981). "On the notions “lexically related” and “head of a word”" . Linguistic Inquiry, 12, 245-274.
Zwicky, A. M. (1985). "Heads". Journal of Linguistics, 21, 1-29.
زبان‌شناسی و گویش‌های ایرانی
دوره 9، شماره 2
اسفند 1403
صفحه 1-18

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 30 آبان 1403
  • تاریخ بازنگری: 19 دی 1403
  • تاریخ پذیرش: 10 بهمن 1403

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار