حالت‌نمایی و نظام حالت در ترکی خلجی رایج در آبادی‌های استان قم

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، تهران، ایران.

چکیده

پژوهش حاضر به بررسی موضوع نشانه­گذاری حالت و نظام حالت با رویکرد رده­شناختی در زبان ترکی خلجی می­پردازد. پیکرۀ پژوهش مستخرج از داده­های موجود در سامانۀ اطلس زبانی ایران است که از طریق مصاحبۀ رو در رو با گویشوران توسط پرسشنامۀ اطلس گردآوری شده­اند. در سامانۀ اطلس یاد شده داده­های زبانی خلجی از 16 آبادی خلج­زبان در استان قم در دسترس است. نتایج حاصل از تحلیل داده­ها بر اساس چارچوب نظری پژوهش یعنی چگونگی نشانه­گذاری حالت در زبان­ها و رده­بندی نظام حالت در آن­ها، نشان می­دهد که در زبان خلجی حالت­های دستوری و معنایی با استفاده از  پسوند­های حالت و حروف اضافه نشانه­گذاری می­شوند. حالت فاعلی در زبان خلجی بدون نشانه است. نشانه­های حالت در حالت­های مفعولی (معرفه)، به/برایی (بهره­ور/ مفعول غیرصریح) ، مکانی، ازی (مبدأ مکانی) و اضافی (ملکی) به صورت پسوند حالت هستند. اما در حالت همراهی و ابزاری پس­اضافۀ وابسته /-lɑ/ و /-læ/ به صورت پی­بست به گروه اسمی متصل می­شوند. از سوی دیگر یافته­های پژوهش حاکی از این است که نظام حالت در زبان خلجی از ردۀ زبان­های فاعلی-مفعولی است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Case Marking and Case System in Khalaj Turkic Common in Villages of Qom Province

نویسنده [English]

  • Pooneh Mostafavi
faculty member Reseach institute of cultural heritage and tourism
چکیده [English]

The present study aims to investigate the case marking and case system in KhalajTurkic which is prevalent in in Khalaj-speaking settlements in Qom province based on a typological approach. The research corpus is extracted from the data available in the Iranian Linguistic Atlas database, which has been gathered through face-to-face interviews with speakers via the Atlas questionnaire. In the mentioned Atlas database, linguistic data of Khalaj language from 16 Khalaj-speaking villages in Qom province is available. The results of data analysis based on the theoretical framework of the research indicate that in Khalaj grammatical and semantic cases are marked synthetically. In this language, the nominative case is without any marking. The markers of causative, dative, locative, ablative, and genitive cases are in the form of case suffixes. However, in the comitative and instrumental cases, dependent and independent postpositons /-lɑ/ and /-læ/ are attached to the noun phrase. On the other hand, the research findings indicate that Khalaj is a nominative-accusative language.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Case marking
  • Khalaj Language
  • Nominative-accusative languages
  • Typology
  • Case system
پرمون، یداله (1385). طرح ملی اطلس زبانی ایران، کتابچه جامع تدوین اطلس (مستندسازی، پایگاه داده­ها، نقشه). تهران: سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری.
تفرجی یگانه، مریم و فاطمه احمدی (1393). حالت­نماهای زبان ترکی. مجموعه مقالات دومین کنفرانس ملی تحقیقات کاربردی در مطالعات زبان انگلیسی. 58- 63.
جمراسی، علی­اصغر (1392). خلج تیلی گرامری آشنایی با دستور زبان خلجی،
https://docs.google.com/viewerng/viewer?url=http://turuz.com/storage/Language/2014/0799_Dil_Xelec_Tili_Grameri_Ali_Asgher_Cemrasi_Fars_Ebced_Urmu_Turuz_2014.pdf
 حسن­لی، کاووس (1390). بازشناسی پیوند صفاشهری­ها با خلج­ها و قشقایی­ها، فصلنامۀ ادبیات و زبان­های محلی ایران زمین. 1(1). 119-142.
دالوند، حمیدرضا (1398). خلج، دایر المعارف بزرگ اسلامی. جلد 22. مرکز پژوهش­های ایرانی و اسلامی.
دبیرمقدم، محمد (1402). رده­شناسی زبان­های ایرانی. (ویراست 2: با اصلاحات و اضافات)، تهران: سمت.
راسخ مهند، محمد (1385). شیوه نشان دادن فاعل و مفعول در زبان فارسی. مجله زبانشناسی. 21 (1-2) (پیاپی 42). 85-96.
سبزعلی­پور، جهاندوست و راحله ایزدی­فر (1393). «نظام حالت­نمایی در گویش تاتی خلخال»، جستارهای زبانی. 4 (پیاپی20).  103-123.
فتاحی­پور، مجید (1395). دگرگونی گویش خلجی در برخورد با فارسی تهرانی. نشریۀ ادبیات و زبان­های محلی ایران زمین. 6(2). 57-76.
فرهمند اقدم، درنا (1391). ساخت موضوعی و نحوه واگذاری حالت دستوری در جمله­های خبری زبان ترکی آذری. پایان­نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه بیرجند.
مختاری، تارا.، سمائی، سید مهدی و بهرام مدرسی (1400). پژوهش رده­شناسانۀ مقولۀ حالت در چهار گونۀ زبانی ترکی (آذری، خلجی، آناتولیایی و ازبکی). فصلنامۀ زبان­شناسی اجتماعی. 5(1 پیاپی 17). 45-56.
مقدم، محمد (1318). گویش­های وفس و آشتیان و تفرش. ضمیمۀ ایران کوده. 11. تهران. 1-138.
نغزگوی­کهن، مهرداد ( 1392). نقش پس اضافه­ها در اعطای حالت (مطالعه­ای موردی در گویش تالشی. زبان­ها و گویش‌های ایرانی. (3).  111-132.
واشقانی فراهانی، عبدالله (1391). مبانی دستور زبان خلجی، تهران: وانیا.
هیئت، جواد (1380). سیری در تاریخ زبان و لهجه­های ترکی، چاپ سوم. تهران: نشر پیکان.
Blake, J. B. (2004). Case. Cambridge University Press.
Bosnali, S. (2016). The Khalaj people and their language. Endangered Turkic Languages II A: Case Studies, Volume 2, Ed. Süer Eker and Ülkü Çelik Şavk. International Turkish-Kazakh University.
Butt, M. (2006). Theories of case. Cambridge: Cambridge University Press.
Comrie, B. (1978). Ergativity. In W. P. Lehmann (ed.). Syntactic typology, 329–94. Sussex: Harvester Press.
Croft, W. (2003). Typology and universals. 2nd ed. Cambridge: Cambridge University Press.
Dixon, R. M. W. (2002 [1994]). Ergativity. Cambridge: Cambridge University Press.
Doerfer, G. (1968). Das Chaladsch—eine archaische Türksprache in Zentralpersien. ZDMG 118/1. 79-112.
Doerfer, G. (1971). Kalaj Materials. with collaboration of Wolfram Hesche. Hatwig Scheinhardt and Semih Tezcan. Edited by Jhon, R. Krueger. Uralic and Altaic Series. Vol 115. Indiana University Publications. 
Doerfer, G. and Tezcan, S. (1994) Folklore-Texte der Chaladsch [Folklore texts in Khalaj], Turcologica 19, Wiesbaden: Harrassowitz.
Doerfer, G. (1998). Turkic languages of Iran. L. Johanson & Csató, É. Á. (Ed.) in: The Turkic languages. 273-282. London and New York: Routledge.
Göksel, A. and C. Kerslake (2005). Turkish: A comprehensive grammar. London and New York: Routledge.
Iggesen, O.A. (2005). Number of cases. The World Atlas of Language Structures. Edited by: M. Haspelmath and M.S. Drayer and d. Gil and B. pp.202-205. Comrie. Oxford: Oxford University Press.
Johanson, L. (1998). The history of Turkic. The Turkic languages. Ed. Lars Johanson and Éva Á.CsatÓ. 81-125. London and New York: Routledge.
Johanson, L. (2021). Turkic. Cambridge: Cambridge University Press.
Kiparsky, P. (2008). Universals constrain change; Change results in typological generalizations. Linguistic Universals and Language Change. 23-53. Editted by Jeff Good.
Kıral, F. (2000). Reflections on -miš in Khalaj. In Evidential: Turkic, Iranian and Neighbouring Languages (Empirical Approaches to Language Typology 24), ed. Lars Johanson and Bo Utas. 89–102. The Hague: de Gruyter.
Kroeger, P. R. (2005).  Analyzing grammar; An introduction. Cambridge: Cambridge University Press.
Lee, S. N. (1996). A grammar of Iranian Azerbaijani. Ph.D. Thesis. University of Sussex.
Malchukov, A. and A. Spencer (2009). Typology of case systems parameters of variation. The Oxford Handbook of Case. .651-667. Edited by Andrej Malchukov and Andrew Spencer.
Minorsky, V. (1940). The turkish dialect of Khalaj. Bulletin of the School of Oriental Studies, University of London. 10 (2) (1940), pp. 417-437. Cambridge: Cambridge University Press
Plank, F. (1979). Ergativity, syntactic typology and universal grammar: Some past and present viewpoints. In Ergativity: Towards a theory of grammatical relations, ed. Frans Plank. 3–36. New York: Academic Press.
Primus, B. (2011). Case-marking Typology. In The Oxford Handbook of Linguistic Typology.  Oxford Handbooks Online. pp. 303-318. Edited by Jae Jung Song.
Ragagnin, E. (2020). Major and minor Turkic language Islands in Iran with a special focus on Khalaj. Iranian Studies.
Sagidolda, Gulgaysha S. (2016). Declension system of the Turkic languages: Historical development of case endings. the Russian Federation Bulletin of the Kalmyk Institute for Humanities of the Russian Academy of Sciences, 23(1). 166–173.