تکواژهای منفی‌ساز در زبان ترکی آذری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

گروه زبانشناسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه ایلام، ایلام، ایران

چکیده

در تمامی زبان‌ها روشی برای منفی‌کردن بخش­های مثبت وجود دارد که جزئی جدایی‌ناپذیر از آن زبان­ها است. زبان ترکی آذری نیز از این قاعده مستثنی نیست. در خصوص در زبان ترکی آذری مطالعاتی انجام شده، ولی بیش‌تر جنبه نحوی مقولة منفی‌سازی بررسی شده است و در زمینة ساخت‌واژی نیاز به بررسی­های دقیق­تری وجود دارد. بنابراین در این مقاله سعی شد مقولة منفی‌سازی از نظر ساخت‌واژی بررسی شود. به همین منظور داده‌هایی از شم زبانی نویسنده و سایر گویشوران این‌ زبان و همچنین جملاتی از سه کتاب ترکی کلیات اشعار ترکی شهریار به انضمام حیدربابایه سلام (با مقدمه، تصحیح و تعلیقات حمید محمدزاده،1392) ، «آتالار سوزو» اثر فرهاد صادقی قورولو (1390) که حاوی مجموعه‌ای از ضرب­المثل­های ترکی آذری است و رمان ترکی «شرق جنگل» اثر لی اصلان اوغلو (2009)  جمع‌آوری شدند که حاوی جملات منفی بودند.  سپس تکواژ‌هایی که چه به صورت صریح و چه ضمنی معنای منفی را به جمله القا می‌کردند، استخراج و دسته‌بندی شدند. پس از بررسی این داده‌ها مشخص شد، تکواژهای [ma] و [mə] به عنوان نشانه­های نفی صریح در زبان ترکی وجود دارند، که این تکواژها با توجه به زمان افعال به صورت تکواژهای [m] [may] [məy] [məz] [maz] تغییر شکل می­دهند. در مقابل نفی صریح، نفی ضمنی قرار دارد که یا با استفاده از افعال نقض، جمله مفهومی منفی پیدا می‌کند و یا حضور برخی از ادات مفهومی منفی به همراه دارد. به علاوه، برخی از تکواژهای نفی نیز از زبان‌های فارسی و عربی وارد این زبان شده­اند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The Negative Morphemes in Azeri Language

نویسندگان [English]

  • Tahereh Afshar
  • Maryam Abdi Bloukani
linguistics department- humanity sciences faculty- Ilam university- Ilam- Iran
چکیده [English]

In all languages around the world, there is a way to negate the positive parts, which is an inseparable part of those languages. Azeri language is no exception, and studies have been conducted on the negative aspects of this language, however the syntactic aspects of this category have most been investigated, there is definitely a need for more detailed investigation in morphological domain. For this purpose, the data from intuition of the writer and other speakers of this language and sentences from three books: The poems of Shahriyar, Atalar Suzu and the story of East of Forest which consist of negative sentences were gathered then explicit and implicit negative morphemes were studied. So negative category was investigated morphologically in this paper, and it was noted that the morphemes of [ma] and [mə] are as signs of explicit negation in Azeri language. In the present research, it is depicted that these morphemes in terms of the tense of the verbs transfigure into the forms of [m] [may] [məy] [məz] [maz]. In contrast to explicit negation, there is implicit negation. That is, the sentence takes a negative meaning through some verbs. The adjuncts also play a role in the negative process. In addition, some of these morphemes have been transferred from Persian and Arabic languages to Azeri language.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Adjuncts
  • Negative morphenmes
  • Azeri language
  • Negative phenomenon
  • Explicit and Implicit Negative
تفکری رضایی، شجاع، نیما عرفانی‌راد و خسرو غلامعلی‌زاده (1395). عناصر توافق منفی در ترکی آذری. پژوهش‌های زبانی، بهار و تابستان95،شماره 1، صص 21-36.
حسینی بهشتی، ملوک السادات (1393). ساختواژه اصطلاح شناسی و مهندسی دانش. تهران: چاپار.
روشن، بلقیس و شهلا باقری (1392). آیا هر جمله مثبت فارسی یک نظیر منفی دارد؟. ادب پژوهی، 7 (25)، صص. 161-177.
زارع شاهمرسی، پرویز (1387). فرهنگ شاهمرسی (ترکی- فارسی). تبریز: نشر فرهنگ.
شهریار، محمدحسین (1392). کلیات اشعار ترکی شهریار به انضمام حیدربابایه سلام (با مقدمه، تصحیح و تعلیقات حمید محمدزاده). تهران: نگاه.
صادقی قورولو, فرهاد (1390). آتالارسوزو. تبریز: نباتی.
عرفانی راد، نیما (1392). بررسی نحوی منفی‌سازی در ترکی آذری. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. کرمانشاه: دانشگاه رازی.
عمید، حسن (1379). فرهنگ عمید. تهران: امیرکبیر.
فرزانه، محمدعلی (1377). مبانی دستور زبان آذربایجانی. تبریز: فرهنگ.
معین، محمد (1381). فرهنگ معین. تهران: آدنا.
مهدیخانی، مینا (1391). بررسی وندهای تصریفی و اشتقاقی در گویش ترکی میانه. تهران: راشدین.
نائبی، محمدصادق (1387). آموزش گرامر زبان ترکی آذربایجانی در یک ترم. زنجان: پینار.
هیئت، جواد (1380). سیری در تاریخ زبان و لهجه‌های ترکی. تهران: پیکان.
یول، جورج  (1389). بررسی زبان. مترجم: ع. بهرامی. تهران: رهنما.
 
Abdullayeva, G. (2013). Müasir Azǝrbaycan dili. Baki: Elm vǝ tǝhsil.
Aitchison, J. (2001). Language change: Progress or delay? 3rd ed. Cambridge: Cambridge University Press.
Aronoff, M. & K. Fudeman (2011). What is morphology. Malden: Wiley Blackwell.
Aslanoğlu, L. (2009). Yovşanliq şǝrqilǝri. Baki: MBM.
Baker, M. C. (1985). The Mirror Principle and Morphosyntactic Explanation. Linguistics Inquiry. 16 (3). pp. 373-417.
Erfani, P. (2012). Azeri morphosyntax: The influence of persian on a Turkic language. Burnaby. Canada: Simon Fraser university.
Falih al-Ghazalli, M. (2013). Translation assessment of Arabic implicit negation into English. International journal of English linguistics.  3 (2). pp. 129-144.
Isaxanli, H., E. Ismayilova & F. Nasirova (1997). The azerbaijani language. Baku: Khazar university press.
Katamba, F. & J. Stonham (1947). Morphology. Macmillan.
Khemlani, S. I. Orenes & P. N. Johnson-Laird (2012). Negation: A theory of its meaning, representation, and use. Journal of cognitive psychology, 24 (5), pp. 541-559.
Payne, J. R. (1985). Negation. in Timothy Shopen (ed), language typology and syntactic description, Vol 1, Clause Structure. (pp. 197-242). Cambridge: Cambridge University Press.
Ramat, P. (1996). Negative sentences in the languages of Europe: a typological approach. New York: Mouton de Gruyter
Siegel, A. (2007). Essentials of Azerbaijani: an introductry course. creees: Azerbaijan.
Sülleymanova, V. (2010). Inkarin Konkret Mǝtn Daxilindǝ ifadǝ Müxtǝlifliyi (expression variety of negation in narration). Journal of Qafqaz university. 47(1). pp. 185-223.