ساخت فعل مرکب و عبارت فعلی در چند نوشتۀ فارسی میانه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آموختۀ کارشناسی ارشد، زبان های باستانی ایران، دانشگاه ولایت، ایرانشهر

2 استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه ولایت، ایرانشهر، سیستان و بلوچستان، ایران

چکیده

زبان فارسی میانه یا پهلوی از زبان‌های ایرانی میانۀ جنوب غربی است و چنان‌که از نامش پیداست بازماندۀ گونه‌ای از فارسی باستان است. بنابراین، از لحاظ تحول تاریخی، زبان فارسی باستان به فارسی میانه و فارسی میانه به فارسی نو تبدیل شده است. پس از دگرگونی زبان فارسی میانه و رواج فارسی نو، برخی از ساختارهای زبانی از جمله ساخت فعل مرکب و عبارت فعلی نیز دگرگون شد. در این پژوهش پرسش اصلی این است که ساخت فعل مرکب و عبارت فعلی در سه متن فارسی میانه (اندرز مهرسپندان، روایت پهلوی و کارنامۀ اردشیر بابکان) چگونه بوده است. برای رسیدن به پاسخ، تمامی فعل‌های مرکب و عبارت‌های فعلی از سه متن‌ فارسی میانۀ مذکور گردآوری و بر اساس ساختار و اجزای تشکیل‌دهندۀ آن‌ها طبقه‌بندی شد. نتیجۀ این پژوهش نشان داد در سه متن یادشده ساخت فعل مرکب شامل اسم + همکرد؛ صفت + همکرد؛ قید یا قید پیشوندی + همکرد و گروه حرف اضافه‌ای+ همکرد می‌شود. ساخت عبارت فعلی نیز به صورت حرف اضافه+ اسم+ فعل؛ حرف اضافه+ اسم معنی+ فعل؛ حرف اضافه+ قید+ فعل است. شناخت ساختارهای فعل مرکب و عبارت فعلی برای تهیۀ واژه‌نامۀ زبان فارسی میانه سودمند خواهد بود و پژوهشگران را در شناخت این ساختارها در زبان فارسی یاری خواهد داد. 

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Compound Verbs and Verbal Phrases in Some Middle Persian Texts

نویسندگان [English]

  • Samira Narmashiri 1
  • Shima Jaafari Dehaghi 2
1 MA in Ancient Iranian Languages, Velayat University, Iranshahr
2 Department of Persian Language and Literature, Faculty of Literature and Humanities, Velayat University, Iranshahr, Sistan and Baluchistan, Iran
چکیده [English]

Middle Persian is one of the Middle Iranian Languages. Historically Old Persian has changed to Middle Persian and Middle Persian has become New Persian. After the transformation of Middle Persian and the spread of New Persian, some linguistic structures, including the structure of compound verbs and verbal phrases also changed. In this research, compound verbs and verbal phrase in Middle Persian will be studied. Samples of compound verbs and verbal phrases were collected from three Middle Persian texts including Andarz ī Mehrspandan, Kārnāmag ī Ardashīr ī Bābakān and Pahlavi Ravāyat. These compound verbs and verbal phrases were classified according to their structures and components. The result showed that in the three mentioned texts, the structure of a compound verb include noun + light verbs; Adjective + light verbs; preposition or adverb + light verbs and the preposition group + light verbs. The verbal phrases are constructed as follows: preposition + noun + verb; preposition + abstract nouns + verb; prepositions + adverb + verb. Recognizing and categorizing the structures of compound verbs and verbal phrases will be useful for preparing any Middle Persian dictionary. It will also help us to better understand these structures in New Persian.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Compound Verbs
  • Middle Persian
  • Middle Persian Texts
  • Light Verbs
  • Verbal Phrases

مراجع

ارژنگ، غلامرضا (1387). دستور زبان فارسی امروز. تهران: قطره.
اشه‌، رهام‌ (1382). یک متن ناشناخته به پارسیگ‌: هرمز باهرویسپ آگاهی‌. تهران‌: اساطیر.
تفضلی، احمد (1376). تاریخ ادبیات ایران پیش از اسلام. به کوشش ژاله آموزگار. تهران: سخن.
خانلری، پرویز (1366). تاریخ زبان فارسی. ج2. تهران: نشر نو.
دبیرمقدم، محمد (1376). فعل مرکب در زبان فارسی. مجلۀ زبان‌شناسی، 12(1و2)، صص. 18-44.    
راستارگویوا، و. س. (1347). دستور زبان فارسی میانه. ترجمة ولی‌الله شادان. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
رضایی باغ‌بیدی، حسن (1387). راهنمای زبان‌های ایرانی. ج 1. تهران: ققنوس.
رضایی باغ‌بیدی، حسن (1388). تاریخ زبان‌های ایرانی. تهران: مرکز دائره‌المعارف بزرگ اسلامی.
روحی بایگی، زهرا (1395). بررسی باهم‌آیی پیش‌فعل و همکرد «کردن» در فعل مرکب فارسی. زبان‌شناسی و گویش‌های خراسان، (15)، صص. 121-148.  
سلطانی، اکرم (1386). تحول حوزة معنایی برخی از افعال و عبارت‌های فعلی و کاربرد آن در نثر فارسی معاصر. متن‌پژوهی ادبی، (34)، صص. 47-67. 
طباطبایی، علاءالدین (1384). فعل مرکب در زبان فارسی. نامۀ فرهنگستان، (26)، صص. 26-34.
طبیب‌زاده، امید (1373). طبقه‌بندی و ضبط افعال اصطلاحی فارسی. نشر دانش، (3)، صص. 31-36.
عریان، سعید (1391) متن‌های پهلوی (ترجمه، آوانوشت). گردآوریده جاماسب‌‌جی دستور منوچهر جی‌‌جاماسب آسانا. تهران: علمی.
عموزاده، محمد و بابک شریف (1396). تشکیل افعال مرکب از منظر دستور شناختی. ماهنامة جستارهای زبانی، (2)، صص. 170. -149
فره‌وشی، بهرام (1395).  کارنامۀ اردشیر بابکان. چ ششم. تهران: دانشگاه تهران.  
منصوری، یدالله (1382). بررسی ساختار فعل جعلی در فارسی میانه و فارسی دری. نامۀ فرهنگستان، (22)، صص. 108- 124.
منصوری، یدالله (1384). بررسی ریشه‌شناختی فعل‌های زبان پهلوی (فارسی میانۀ زردشتی). تهران: آثار. 
منصوری، یدالله (1394). فرهنگ ریشه‌شناختی افعال فارسی میانه (زبان پهلوی). تهران: آوای خاور.
میرفخرایی، مهشید (1391). روایت پهلوی: آوانویسی، برگردان فارسی، یادداشت‌ها و واژه‌نامه. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
نغزگوی‌کهن، مهرداد و شادی داوری (1391). همکردشدگی. نامۀ فرهنگستان (ویژه‌نامۀ دستور)، (8)، صص. 227- 244. 
Brunner, C. (1977). A syntax of Western Middle Iranian. New York: Delmar, Caravan Books.
Henning, W. B. (1977). “Das verbum des Mittelpersischin der turfanfragmente”. pp. 65-160. Leiden: Acta Iranica 14 (Selected Papers).
Grenet, F. (2003). La Geste d'Ardashir fils de Pâbag (Kārnāmag ī Ardaxšēr ī Pābagān). Paris.
MacKenzie, D. N. (1971). A concise pahlavi dictionary. Oxford: Oxford University.
Williams, A. V. (1990). The Pahlavi rivāyat accompaning the dādestān ī dēnīg. Copenhagen: Munksgard.
زبان‌شناسی و گویش‌های ایرانی
دوره 8، شماره 1
شهریور 1402
صفحه 63-77

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 29 مهر 1401
  • تاریخ بازنگری: 07 آذر 1401
  • تاریخ پذیرش: 08 آذر 1401

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار