ابعاد معنایی «انداختن» و «بریدن» با رویکردی درزمانی: چندمعنایی، هم ‏نامی یا هم ‏معنایی بافت‏ مقید؟

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار زبانشناسی همگانی دانشگاه علامه طباطبائی

2 استادیار زبانشناسی همگانی دانشگاه شهید بهشتی

چکیده

مطالعه حاضر پژوهشی معنی‏ شناختی از نوع درزمانی است که در آن نگارندگان به بررسی معانی دو فعل «انداخت/اندازـ» و «بُرید/بُرـ» می‏پردازند. برای چنین بررسی ‏ای، معانی افعال یادشده در دوره‌های باستان و میانه زبان‏های ایرانی و سپس، در متون نظم و نثر فارسی دوره اسلامی و در نهایت، در فارسی معاصر ذکر شده و به منظور مقایسه، مورد تعمق قرار گرفته است. ضرورت انجام چنین مطالعه‏ ای گشودن راهی برای تصمیم ‏گیری در مورد چندمعنی بودن فعل‏های مورد بررسی، وجود هم‏نامی، یا هم‏ معنایی بافت‏ مقید میان آن‏ها براساس مستندات تاریخی و شواهد ریشه‏ شناختی است. بنابراین، افزون بر ذکر شواهد ریشه‏ شناختی و مستندات تاریخی برای بررسی معنایی این فعل‏ها، به ذکر معیارهای تشخیص چندمعنایی از هم ‏نامی نیز خواهیم پرداخت و در انتها خواهیم دید که قائل شدن به همنامی در مورد این افعال منتفی است؛ همچنان‏که قائل شدن به هم‏ معنایی بافت‏ مقید میان هر فعل و معانی آن نیز درست نیست و هر یک از این دو فعل را باید فعلی چندمعنی در نظر گرفت.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Semantic Dimensions of “andâxtan” and “boridan” from a Diachronic Perspective: Polysemy, Homonymy or Context-Dependent Synonymy?

نویسندگان [English]

  • Ehsan Changizi 1
  • Sepideh Abdolkarimi 2
1
2
چکیده [English]

The present research is a diachronic semantic study to explore the meanings of two Persian verbs, namely “andâxt/andâz-” and “borid/bor-”. The meanings of these verbs have been carefully investigated in Old Persian, Middle Persian, the poetry and prose of Islamic era and contemporary Persian with a comparative approach. This diachronic semantic research is necessary to decide about polysemic verbs, homonymic verbs and context-dependent synonymy with regard to etymological clues and historical documentations. Furthermore, the criteria for distinguishing polysemy from homonymy will also be mentioned and finally we will see that as far as these verbs are concerned, homonymy is out of the question. It is equally incorrect to draw on context-dependent synonymy to justify the semantic relation among different meanings of the verbs. Each of these two verbs should be considered polysemic.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Etymology
  • Polysemy
  • Homonymy
  • Context-Dependent Synonymy

مراجع

ابوالقاسمی، محسن (1373) ماده­های فعل‌های فارسی دری. تهران: ققنوس.
ابوالقاسمی، محسن (1387 [1375]) دستور تاریخی زبان فارسی، چاپ هفتم، تهران: سمت.
ابوالقاسمی، محسن (1389[1373]) تاریخ زبان فارسی، ویرایش دوم، چاپ دهم، تهران: سمت.
افراشی، آزیتا و سجاد صامت جوکندان (1393) «چندمعنایی نظام‏مند با رویکردی شناختی؛ تحلیل چندمعنایی فعل حسی «شنیدن» در زبان فارسی».  ادب‏پژوهی. ش 30. 29-59.
انوری، حسن و دیگران (1381) فرهنگ سخن، چاپ اول، تهران: سخن.
بهار، مهرداد (1380 [1378]) بندهش، چاپ دوم، تهران: توس.
پالمر، فرانک (1385) نگاهی تازه به معنی­شناسی. کورش صفوی، چاپ چهارم، تهران: کتاب ماد (وابسته به نشر مرکز).
تفضلی، احمد (1377) تاریخ ادبیات ایران پیش از اسلام، به کوشش ژاله آموزگار، تهران: سخن.
حسن­دوست، محمد (1393) فرهنگ ریشه­شناختی زبان فارسی، جلد اول، چاپ دوم، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
دانشور کشکولی، مرجان، محمد عموزاده، حدائق رضایی (1394) «ابعاد معنایی مکان‏واژه «زیر» بر اساس مدل چندمعنایی قاعده‏مند».  جستارهای زبانی. مقالات آماده انتشار.
دهخدا، علی­اکبر (1377) لغت­نامه، تهران: دانشگاه تهران.
راسخ‌مهند، محمد و نفیسه رنجبر ضرابی (1392) «بررسی شبکه معنایی حروف اضافه «در» و «سر»». پژوهش‏های زبان‏شناسی تطبیقی. سال سوم. ش 5. 95-111.
راشدمحصل، محمدتقی (1385 [1366]) وزیدگیهای زادسپرم، چاپ دوم، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
رضایی، والی و فاطمه بهرامی (1394) مبانی رده­شناسی، تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
ژینیو، فیلیپ (1382) ارداویراف­نامه (ارداویرازنامه)، ترجمه و تحقیق ژاله آموزگار، چاپ دوم، تهران: انتشارات معین ـ انجمن ایران‌شناسی فرانسه.
شریفی، لیلا (1388) «رویکردی شناختی به یک فعل چندمعنای فارسی». تازه‏های علوم شناختی. سال یازدهم. ش 4. 1-11.
صفوی، کورش (1380) «نگاهی تازه به مساله چندمعنایی واژگانی»، نامه فرهنگستان. دوره 5. ش 2 (پیاپی 18). 50-67.
صفوی، کورش (1383) درآمدی بر معنی‌شناسی، تهران: سوره مهر.
صفوی، کورش (1386) آشنایی با معنی‌شناسی، تهران: پژواک کیوان.
صفوی، کورش (1391) نوشته­های پراکنده (دفتر اول: معنی­شناسی)، تهران: علمی.
عبدالکریمی، سپیده (1394) «بررسی انواع هم­معنایی میان فعل­های ساده فارسی و متناظر صوریـ معنایی مرکب آن­ها». جستارهای زبانی. ش 27. 201-279. 
عبدالکریمی، سپیده (1394) «چهارچوب‏های نظری در معنی‏شناسی». زبان‏کاوی. ش.1. 57-79.
فره­وشی، بهرام (1378) کارنامه اردشیر بابکان (با متن پهلوی، آوانویسی، ترجمه فارسی و واژه­نامه)، چاپ دوم. تهران: دانشگاه تهران.
کریمی­دوستان، غلامحسین و زهرا روحی بایگی (1394) «بررسی چندمعنایی فعل سبک «زدن» از دیدگاه شناختی»، جستارهای زبانی، مقالات آماده انتشار.
گندمکار، راحله (1395) «بررسی چندمعنایی فعل «خوردن»؛ نمونه‏ای از عدم کارایی رده‏شناسی واژگانی». زبان‏پژوهی. دوره 8، شماره 19.
لاینز، جان (1391) درآمدی بر معنی­شناسی زبان، ترجمه کورش صفوی. تهران: علمی.
محمودی بختیاری، بهروز و فائقه شاه‏حسینی (1394) «طرح‏واره‏های تداعی‏شده تکواژ «کار» به عنوان مقوله‏ای چندمعنا؛ مطالعه‏ای در صرف شناختی». زبان و زبان‏شناسی. دوره 11. ش 21. 117-132.
مرادی، ابراهیم و غلامحسین کریمی دوستان (1387) «بررسی نقش معنایی پسوند ـی در زبان فارسی». پژوهش علوم انسانی. سال نهم. ش 24. 93-114.
منصوری، یدالله (1384) بررسی ریشه­شناختی فعل‌های زبان پهلوی (فارسی میانه زردشتی، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی ـ نشر آثار.
میرفخرایی، مهشید (1386 [1371]) هادخت نسک، چاپ دوم، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
Anklesaria , B. T. (1908) The Bundahishn, Being a Facsimile of the TD Manuscript No. 2, Bombay: Trustees of the Parsi Puncheyet.
Bartholomae, C. (1961) Altiranisches Wörterbuch, Berlin: W. De Gruyter.
Cheung, J. (2007) Etymological Dictionary of the Iranian Verb, Leiden-Boston: Brill.
Cruse, A. (2004) Meaning in Language, 2nd ed. UK: Oxford University Press.
Crystal, D. (2006)  A Dictionary of Linguistics and Phonetics, 5th edn. UK. Blackwell.
Geeraerts, D. (2010) Theories of Lexical Semantics, New York: Oxford University Press.
Gignoux, Ph. & Tafazzoli, A. (1993) Anthologie de Zādspram, Édition critique du texte pehlevi traduit et commenté: Édition Critique du Texte Pehlevi Traduit et Commenté, Paris: Association Pour l’ Avancement des Études Iraniennes.
Henning, W.B. (1933) “Das Verbum des Mittelpersischen der Turfanfragmente”, Zeitschrift fűr Indologie und Iranistik, 158-253.
Hurford, J. R. etal. (2007) Semantics: a Coursebook, 2nd ed. UK: Cambridge University Press.
Kent. R. (1953) Old Persian, New Haven-Connecticut: American Oriental Society.
Löbner, Sebastian (2002) Understanding Semantics, London: Arnold.
MacKenzie, D.N. (1971) A Concise Pahlavi Dictionary, Oxford: Oxford University Press.
Monier-Williams, M. (1899) A Sanskrit-English Dictionary, Oxford: Clarendon Press.
Nyberg, H.S. (1974) A Manual of Pahlavi, Vol. II.  Wiesbaden: Otto Harrssowitz.
Reichelt, H. (1911) Avesta Reader: Texts, Notes, Glossary and Index, Strassburg: Verlag von Karl j. Trűbner.
Saeed, John I. (2003) Semantics. 2nd ed., Blackwell. Oxford. UK.
زبان‌شناسی و گویش‌های ایرانی
دوره 1، شماره 1 - شماره پیاپی 1
فروردین 1395
صفحه 86-115

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 03 بهمن 1395
  • تاریخ بازنگری: 30 بهمن 1395
  • تاریخ پذیرش: 18 اسفند 1395

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار